NOWE MIAST LUB. - RADOMNO 

Czerwony szlak Nowe Miasto Lubawskie - Radomno liczy tylko  13 km, ale przebiega przez liczne miejsca zapisane w historii regionu.

(opis szlaku uzupełniony zostanie większą liczbą fotografii)

0,0 km Nowe Miasto Lubawskie (dworzec PKP, PKS) - miasto nad rz. Drwęcą w pn-zach części woj. Toruńskiego. Lokowane w 1325 roku przez komtura ziemi chełmińskiej Ottona von Lutterberga. Około połowy XIV wieku zostało okolone murami obronnymi z bramami i basztami. Został budowany zamek, który w latach 1334-43 był siedzibą krzyżackiego wójta okręgu nowomiejskiego. Nieco później siedzibę przeniesiono do pobliskiego zamku w Bratianie. W roku 1353 wielki mistrz Winrych von Kniprode odnawia przywilej lokacyjny Nowego Miasta. Odnowienia przywilejów miasta będą miały miejsca w 1384 oraz 1453 roku. Największy rozwój miasta przypada na XIV wiek. Po zwycięstwie grunwaldzkim w trakcie marszu na Malbork wojska polskie zdobyły miasto i król Jagiełło ustanowił tu zarządcę Jana Kretkowskiego. W myśl postanowień l Pokoju Toruńskiego miasto pozostało w państwie krzyżackim. Na zjeździe w Kwidzynie w 1440 roku przedstawiciele rady miasta początkowo opowiedzieli się za Związkiem Pruskim a następnie przysięgali wierność i posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi. Po II Pokoju Toruńskim (1466 r.) miasto zostało inkorporowane przez króla Kazimierza Jagiellończyka do Korony. Po okresie rozwoju gospodarczego (XVI w.) nastał czas zniszczeń wojennych, rabunków i przemarszów wojsk w wyniku wojen polsko-szwedzkich w 1626-29 roku oraz w latach 1655-60. Początek XVIII wieku dla Nowego Miasta był kolejnym kataklizmem - rozpoczęła się wojna północna, a wraz z nią kolejne zniszczenia i przemarsze obcych armii (wojska szwedzkie, saskie i rosyjskie). 

Głód i ubóstwo spowodowały liczne zarazy i choroby, które doprowadziły do wyludnienia miasta oraz wielu wsi. W 1772 roku wskutek traktatu rozbiorowego miasto zostało połączone przez państwo pruskie, z krótkim epizodem w latach 1807-12 kiedy miasto należało do Księstwa Warszawskiego. Okres XIX wie­ku to czas kolonizacji niemieckiej ale też i lata rozwoju przestrzennego i gospodarczego miasta. Oddano do użytku wiele nowoczesnych połączeń drogowych i kolejowych, zbudowano wiele zakładów (tartaki, cegielnie, browary i rzeźnię) oraz uruchomiono wiele placówek handlowych. Działania wojenne w latach 1914-18 nie przyniosły miastu ani jego mieszkańcom liczących się strat. Mieszkańcy miasta uzyskali niepodległość w dniu 19 stycznia 1920 r. zostając później siedzibą władz powiatowych. W dniu 3.IX.1939 roku oddziały niemieckiego Wehrmachtu wkroczyły do Nowego Miasta. Hitlerowski terror i okupacja zakończyły się w dniu 18.1 1945 roku z chwilą wkroczenia Armii Czerwonej. 

Nowe Miasto Lubawskie - Ratusz  

Fot. H. Miłoszewski 

Ciekawostki: Bazylika Św. Tomasza Apostoła, wzniesiona została w XIV wieku jako gotycka. Warto w niej zobaczyć: kaplicę grobową rodu Działyńskich z XVI w., mosiężną płytę nagrobną wójta bratiańskiego Kunona von Liebensteina ufundowaną przez Wielkiego mistrza Konrada von Jungingena na początku XV wieku, kamienną piętę z XV wieku, rzeźbę Matki Boskiej Łąkowskiej z XV wieku przeniesioną z klasztoru w Łąkach oraz chorągiew żałobną Pawła Jana Działyńskiego wojewody chełmińskiego i starosty bratiańskiego zmarłego w 1643 roku nazywaną także "chorągwią lisowszczyków". Odcinki murów miejskich z l połowy XIV wieku z resztkami baszt oraz 2-ma bramami miejskimi: Lubawską (zwaną Łąkowską) i Brodnicką (lub Kurzętnicką) pochodzącymi z II połowy XIV wieku. W tej ostatniej znalazło siedzibę Regionalne Muzeum Ziemi Lubawskiej założone w 1959 roku. Kościół poewangielicki z 1912 roku obecnie kino "Harmonia". Ruiny klasztoru ojców reformatorów z l połowy XVII wieku ufundowanego przez Pawła Jana Działyńskich z Łąkach - dzielnicy miasta. Cmentarz wojenny z 1945 roku oraz cmentarz ewangelicki z XVII wieku z tablicą nagrobną Pawła Wolwerana z 1649 roku. Restauracja. Dojazd PKP i PKS.

1,5 km Nawra - pomnik upamiętniający zamordowanych mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego i okolic w czasie II woj­ny światowej zbudowany według projektu artysty rzeźbiarza R. Wachowskiego.

3,2 km Nawra (wieś) - wzmiankowana w 1404 roku. W 1418 roku wieś stanowi własność Zakonu krzyżackiego i podlega administracyjnie wójtowi w Bratianie. W 1570 roku wieś należy do króla i znajduje się w starostwie bratiańskim. Dojazd PKS.

7,4 km Nowy Dwór Bratiański (wieś) - wzmiankowana w 1402 roku jako własność Zakonu krzyżackiego w wójtostwie bratiańskim. W 1414 roku wieś poniosła szkody wojenne. W 1570 roku należy do króla i znajduje się w starostwie bratiańskim. Dojazd PKS.

8,9 km Chrośle (wieś) - wzm. w 1340 roku, kiedy to sołtys Tileman Freyfald otrzymuje od Zakonu krzyżackiego przywilej lokacyjny na wieś. Wieś w 1437 roku należy do wójtostwa bratiańskiego a od 1472 roku należy do króla i znajduje się w starostwie bratiańskim. Od założenia do 1527 roku wieś należy do diecezji pomezańskiej. W 1570 roku stanowi królewszczyznę. Ciekawostki: cmentarz ewangelicki z XIX wieku. Dojazd PKS.

11,0 km Radomno - dworzec na linii kolejowej Brodnica - Iława oddanej do użytku w 1902 roku.

13,0 km Radomno (wieś) - lokowana w latach 1301-31 komtura krajowego Siegharda von Schwarzburga w komturii dzierzgońskiej. W 1316 roku wymieniany jest młyn o 1 kole i karczma. W 1316 roku jest wymieniany pleban Piotr. W 1570 roku własność królewska. Ciekawostki: kościół paraf. Najświętszego Serca Jezusa z 1900-06 roku, dwór z końca XIX w. Z otaczają­cym go parkiem. Na wyspie jeż. Radomińskiego (powierzchnia 115 ha i max głębokość 28 m.) znajdują się wały średniowiecznego grodziska) Węzeł szlaków turystycznych: żółtego (Toruń - Radomno) i czerwonego (Nowe Miasto Lubawskie - Radomno). Dojazd PKP i PKS.

Henryk Miłoszewski