Wycieczka autokarowa dla aktywistów i sympatyków  PTTK.

Krajna  * 27 września 2025 r.

Organizator: Oddział Miejski PTTK im. M. Sydowa w Toruniu.

Prowadzący wyjazdu była kol.: Hanna Czech a wspomagali ją kol.: Jacek Orłowski, Tadeusz Perlik, Wojciech Pydyn, Marek Ruciński i Wiesław Zieliński.

W wycieczce wzięło udział 48 osób (członków i sympatyków PTTK).

Wycieczka autokarowa odbyła się na trasie: Toruń – Wtelno – Byszewo – Runowo Krajeńskie – Sypniewo – Sępólno Krajeńskie – Toruń, długości przejazdu ok. 270 km.  

Krajoznawczy opis wycieczki:

        - Grupa uczestników wycieczki spotkała się przy CK Jordanki w Toruniu. Wyjazd nastąpił punktualnie o godzinie 8:00 i wiódł z Torunia przez Fordon, Truszczyn do Wtelna. Po drodze w autobusie wysłuchaliśmy informacji H. Czech o przypadającym dzisiaj 27 września - święcie.

Światowy Dzień Turystyki, święto zostało ustanowione przez Światową Organizację Turystyki (UNWTO) przy ONZ w 1979 r., aby promować podróże jako element rozwoju społecznego i gospodarczego (członkiem której jest Polska od 1975 r). Pierwsze obchody odbyły się w 1980 r. pod hasłem „Wkład turystyki w ochronę dziedzictwa kulturowego oraz w pokój i wzajemne zrozumienie”. Od tego czasu data 27 września niezmiennie przypomina, że turystyka ma ogromny wkład w budowanie porozumienia międzykulturowego i ochronę dziedzictwa. Coraz częściej mówi się też o jej roli w edukacji i integracji społeczności. Tegoroczna edycja odbędzie się pod hasłem „Turystyka i zrównoważona transformacja”. Organizatorzy chcą zwrócić uwagę na to, że branża turystyczna jest nie tylko źródłem rozrywki, ale także kluczowym narzędziem w budowaniu bardziej odpornego, równego i świadomego świata. Z kolei J. Orłowski przybliżył nam informacje na temat Krajny.  

Krajna – to historyczno-geograficzny region położony na północno-zachodnim pograniczu Polski, leżący między Wielkopolską, Kaszubami i Kujawami. Jest obszarem o pow. ponad 3500 km², którego granice wyznaczają rzeki Gwda, Noteć, Brda oraz Dobrzynka i Kamionka. Geograficznie Krajna to głównie Pojezierze Krajeńskie, ukształtowane przez ostatnie zlodowacenie, z licznymi jeziorami i morenami. W skład regionu wchodzą dziś gminy w województwach kujawsko-pomorskim, pomorskim, lubuskim i wielkopolskim. Historycznie, Krajna była zasiedlana od V-VI w. n.e. przez plemiona słowiańskie. W X w. została wcielona do państwa pierwszych Piastów, później oddzielała się, by ponownie wrócić do Polski w XII w. W średniowieczu region był najeżdżany i niszczony przez Krzyżaków, przeżywał okresy zawirowań, a po pokoju toruńskim w 1466 r. zyskał spokój i napływ osadników z różnych narodowości. Region był także mocno dotknięty przez potop szwedzki i wojnę północną. Krajna to obszar rolniczy z dużymi kompleksami leśnymi i jeziorami rynnowymi. W celu ochrony tych terenów w 1998 r. na terenie regionu powstał Krajeński Park Krajobrazowy, który tworzą sześć gmin: Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie, Łobżenica, Mrocza, Więcbork. Siedziba administracyjna parku mieści się w Więcborku.

Wtelno – wieś w gminie Koronowo. Wtelno to wieś o historii sięgającej średniowiecza, której nazwa pojawia się już w dokumentach z lat 1307 i 1315 jako Vitelno. W tym czasie cystersi z klasztoru byszewskiego zakupili ją za 190 grzywien od dworzanina książąt inowrocławskich, Włodzimierza Jarosławica. W XV w. Wtelno należało do rodu Łabędziów, a później, w 1583 r., do opata koronowskiego. Od końca XVIII w., po rozbiorach Polski, Wtelno znalazło się pod panowaniem pruskim i pozostawało pod zaborem aż do zakończenia I wojny światowej, po czym wróciło do odrodzonej Polski na mocy traktatu wersalskiego. Po sekularyzacji majątku klasztornego ziemie przejęli niemieccy właściciele, a dopiero w 1920 r. grunty powróciły do państwa polskiego. Parcelacje przeprowadzone w 1927 r. doprowadziły do powstania około 20 gospodarstw.

Wtelno przez dziesięciolecia odgrywało lokalną rolę administracyjną – było siedzibą władz gminnych i ośrodkiem życia wiejskiego w regionie.

- Po dotarciu do wsi obejrzeliśmy z zewnątrz kościół p.w. św. Michała Archanioła z lat 1785-87, a na miejscowym cmentarzu grób Leona Wyczółkowskiego. Był on jednym z najwybitniejszych polskich malarzy, grafików i rysowników przełomu XIX i XX w., związanym z nurtem realizmu oraz Młodą Polską. Od lat 20. XX w. szczególnie upodobał sobie dworek w Gościeradzu pod Bydgoszczą, gdzie zamieszkał na stałe pod koniec życia. Zgodnie z jego wolą został pochowany na niewielkim, wiejskim cmentarzu parafialnym we Wtelnie (nieopodal Gościeradza), który był dla niego szczególnie ukochanym miejscem. Na jego grobie ustawiono w 1939 r. modernistyczny pomnik, którego projektantem był Karol Tichy, a wykonawcą Piotr Triebler.
Z Wtelna przez Salno dojechaliśmy do Byszewa gdzie oczekiwał na nas już ksiądz proboszcz.

Byszewo – to malownicza wieś położona na Pomorzu, w gminie Koronowo, znana z bogatej historii oraz zachowanych cennych zabytków sakralnych i kulturowych. Początki Byszewa sięgają XII w., a informacje źródłowe pojawiają się już w połowie XIII w. W 1250 r. Mikołaj Zbrożek, podskarbi księcia kujawskiego Kazimierza, przekazał cystersom wieś oraz osiem okolicznych miejscowości. Konwent francuskich cystersów osiedlił się w Byszewie w 1253 r., intensywnie rozwijając miejscowość. W 1286 r. Byszewo uzyskało prawa miejskie, lecz rozwój ten został zahamowany przez najazd Krzyżaków, którzy zniszczyli klasztor. Cystersi przenieśli wówczas siedzibę opactwa do Koronowa (1288), ale przez kolejne wieki dawne opactwo byszewskie cieszyło się szacunkiem i pozostawało centrum religijnym regionu. W Byszewie zachował się położony na wzgórzu manierystyczno-barokowy kościół Trójcy Świętej, który pełni dziś funkcję sanktuarium maryjnego i przyciąga licznych pielgrzymów. Na Jeziorze Świętym ustawiono współcześnie 6 m wizerunek Matki Bożej Byszewskiej, związany z miejscową legendą o cudownym ocaleniu obrazu. W kościele znajduje się także XIII w. romańska chrzcielnica wykuta w granicie.

- Po dojechaniu przed zespół kościelny, weszliśmy do kościoła w którym wysłuchaliśmy obszernej historii sanktuarium którą przedstawił nam kustosz sanktuarium NMP Królowej Krajny, ksiądz proboszcz Stefan Adrich. Po zwiedzeniu kościoła udaliśmy się jeszcze na obejrzenie cmentarza  przykościelnego, stacji drogi krzyżowej, obrazu na wodzie, figury św. Rocha, spichlerza plebańskiego, z k. XVIII w. i dzwonnicy. Z Byszewa przez Słupowo, Wiele pojechaliśmy do Runowa Krajeńskiego przed kościół, gdzie oczekiwał na nas ksiądz proboszcz.     

Runowo Krajeńskie – wieś położona w wojew. kujawsko-pomorskim, w gminie Więcbork. Leży nad jeziorami Runowskim Dużym i Runowskim Małym, przez które przepływa rzeka Orla.

Historia Runowa sięga bardzo dawnych czasów, pierwsze wzmianki pochodzą z 1325 r., kiedy wieś należała do cystersów z Byszewa. W XV w. wieś jest własnością Dźwierszeńskich, a od 1567 r. Orzelskich. W 1595 r. Jan Orzelski wybudował murowany pałac po pożarze drewnianej rezydencji. Pałac przeszedł później wiele przebudów, m.in. w 1860 r. w stylu neorenesansowym z elementami neogotyku wg projektu Martina Gropiusa. W połowie XVII w. najmłodsza córka Orzelskich Izabela wychodzi za mąż za podkomorzego dobrzyńskiego Zygmunta Działyńskiego i odtąd Runowo należy do Działyńskich. Po II wojnie światowej pałac został spalony i pozostały po nim ruiny otoczone parkiem krajobrazowym, które stanowią ciekawy zabytek i atrakcję turystyczną.

Parafia p.w. Trójcy Świętej istniała już w XVI w., ale brak jest bliższych danych o jej powstaniu. W latach 1606-07 na miejscu starego, drewnianego kościoła właściciel wsi Jan Orzelski zbudował jednonawową świątynię w stylu renesansowym. Konsekracji kościoła dokonano w 1660 r. Cenne jest jego wyposażenie, m.in. stalle i konfesjonał w stylu renesansowym, chrzcielnica z brązowego marmuru z miedzianą kopułą, a także portrety fundatora Jana Orzelskiego i jego żony Elżbiety. W podziemiach kościoła znajduje się grobowiec Orzelskich z 1615 r. W czworokątnej wieży mieszczą się cztery dzwony pochodzące z XVII, XVIII i początku XIX w.

- Po dojechaniu do wsi udaliśmy się do kościoła p.w. Trójcy Świętej w którym oczekiwał na nas ksiądz proboszcz (nowo mianowany) Zbigniew Ponichtera. O historii i zabytkach opowiedział nam w Runowie urodzony – Kol. Jacek Orłowski. Z kościoła przeszliśmy nad jeziorem Runowskim do malowniczych ruin renesansowego pałacu (spalonego przez Niemców w 1945 r.) otoczonego parkiem krajobrazowym – tutaj zrobiliśmy sobie fotkę grupową.
Następnie udaliśmy się przez Borzyszkowo, Lubczę do Sypniewa, na parking przy kościele.

Sypniewo – wieś położona jest w gminie Więcbork, w granicach Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Po raz pierwszy wymieniona w źródłach historycznych z 1380 r. Wieś była własnością różnych rodu, m.in. Janka z Sypniewa, Dobiesława Rungi herbu Odrowąż, a później Runge-Sypniewskich, Białośliwskich, Witosławskich, Działyńskich i Goetzendorf-Grabowskich. W XVIII w. powstał drewniany dwór, a w połowie XIX w. wzniesiono pałac Wilckensów, który otacza park krajobrazowy o powierzchni 8,85 ha. Park otaczający pałac posiada oryginalny układ kompozycyjny, liczne pomnikowe drzewa i krzewy. Wśród zabytków są także kościół parafialny z 1781 r., grobowiec rodziny Wilckensów z XIX w. z charakterystycznymi eklektycznymi kolumnami oraz kamienny zegar słoneczny z 1820 r.

- Uczestnicy zwiedzanie miejscowości rozpoczęli od zespołu pałacowo-parkowego. O historii pałacu i parku opowiedziała grupie H. Czech. Pałac w stylu klasycystycznym z elementami neorenesansowymi wzniesiono na planie kwadratu z wieżą, otoczony 9 ha parkiem w stylu angielskim. Kolejny właściciel Fritz Wilckens zasłynął z odkrycia i udokumentowania kręgu kamiennego i kurhanu w Dorotowie, związany też był z masonerią. Dzięki uprzejmości dzierżawców wchodzimy do środka i zwiedzamy pomieszczenia parteru oraz klatkę schodową. Po obejściu pałacu dookoła, przez park przeszliśmy do kościoła który został dla nas otwarty.

Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej  – parafialny, jest to budowlą drewnianą, wzniesioną w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym. Pierwotnie nosiła wezwanie Świętych Jana Chrzciciela i Katarzyny. Zbudowana została w 1781 r. i była remontowana w 1959 r. oraz gruntownie w 1967-68. Świątynia składa się z jednej nawy. Ściany nawy oddzielone są od siebie parami pilastrów na wysokich cokołach, z kapitelami kompozytowymi. Budowlą nakrywają dachy siodłowe, złożone z dachówki. Wyposażenie kościoła powstało głównie w XVIII w. O historii obiektu i jego wyposażeniu opowiedział uczestnikom W. Pydyn.

- Następnie uczestnicy przemaszerowali do Domu Kultury gdzie czekały na nas panie: sołtys Lidia Wrzesińska i dyrektorka przedszkola Anna Świercz. Uraczyły nas grochówką oraz kawą/herbatą i domowym sernikiem. W podziękowaniu przekazaliśmy datek pieniężny na miejscowe przedszkole.   

Z Sypniewa pojechaliśmy przez Więcbork, Zboże do Sępólna Krajeńskiego na rynek.

Sępólno Krajeńskie – to miasto położone w wojew. kujawsko-pomorskim, w historycznym regionie Krajna, w dolinie rzeki Sępolny, w otoczeniu jezior: Sępoleńskiego, Piaszczynka, Niechorka oraz Niechorza, a także w obrębie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego.

Sępólno Krajeńskie ma średniowieczne korzenie, lokowane zostało w 1360 r. jako miasto prywatne. W XIV i XV w. wielokrotnie było niszczone podczas konfliktów z Zakonem Krzyżackim, m.in. spalono je całkowicie w 1409, 1414 i 1422 r. Po wojnie trzynastoletniej (1454-66) i II pokoju toruńskim w 1466 r. miasto zaczęło się stabilizować i rozwijać gospodarczo, m.in. powstał wówczas browar. W XVII w. miasto bardzo ucierpiało z powodu wojen polsko-szwedzkich i epidemii, ale pod koniec XVIII w. było drugim co do wielkości miastem na Krajnie. W czasach rozbiorów należało do Prus, a od XIX w. aż do 1920 r. było częścią West Prussia. W 1920 r. Sępólno stało się stolicą powiatu obejmującego polską część Krajny.

- Spacer po mieście pod przewodnictwem M. Rucińskiego rozpoczęliśmy od trójkątnego rynku i znajdującego się tu Pomnika Walki i Męczeństwa, następnie podeszliśmy do kolejnego Pomnika  Wdzięczności ku czci Chrystusa Króla z symbolicznymi postaciami historycznymi i herbami powiatu. Dalsza trasa wiodła promenadą wzdłuż brzegu Jeziora Sępoleńskiego aż do mola na którym zrobiliśmy sobie postój. Następnie skierowaliśmy się w stronę gotyckiego Kościoła św. Bartłomieja Apostoła, przy którym jego historię przybliżyła nam H. Czech. Wracając na rynek grupa podeszła w miejsce, gdzie znajdowała się kiedyś synagoga. Na rynku H. Czech i M. Ruciński przeprowadzili konkurs wiedzy turystycznej (z przekazanej podczas wycieczki wiedzy) którego laureatkami zostało siedem pań a nagrody ufundował OM PTTK w Toruniu.   

Sępólno Krajeńskie było ostatnią miejscowością na trasie naszej wycieczki, z niej udaliśmy się przez Koronowo, Bydgoszcz prosto do Torunia do którego dotarliśmy na godzinę 18:30.

                                                                            Opracował: Tadeusz Perlik.

                        Relacja fotograficzna T. Perlik, H. Mechliński i R. Dorożyński.