0,0km Toruń (pl. Rapackiego) – miasto liczące 208 tys. mieszkańców – stolica samorządowa woj. kujawsko – pomorskiego  od 1999 r. Miasto położone nad Wisłą i Drwęcą na skraju Puszczy Bydgoskiej. Prawa miejskie otrzymało w 1233 r. Pierwotnie funkcjonowały dwa osobne organizmy miejskie; kupieckie Stare Miasto i rzemieślnicze Nowe Miasto, które zostały połączone w 1454 r. Miasto pełniło rolę przywódczą w okresie wojny 13-letniej w Związku Pruskim. W Toruniu zostały podpisane dwa traktaty pokojowe w 1411 i 1466 r. znane pod mianem pokoju toruńskiego. Od 1466 r. Toruń otrzymał od kolejnych królów polskich liczne nadania ziemskie, prawa oraz przywileje. W późnym średniowieczu Toruń był bardzo bogatym miastem, leżącym na kupieckich szlakach. W 1645 r. z inicjatywy królewskiej doszło do spotkania katolików i protestantów znanego pod nazwą „ Colloquium charitativum”. Koniec XVII i cały XVIII w. dla miasta to pasmo zniszczeń związanych z toczącymi się wojnami. Pomiędzy 28 kwietnia a 11 maja 1809 r. miasto było siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Po uzyskaniu niepodległości w 1920 r. Toruń został siedzibą woj. pomorskiego.. Miasto posiada duży węzeł komunikacyjny drogowy i kolejowy oraz znakomicie rozwiniętą sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej. Od 1997 r. wpisane jest na Listę Światowego dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Toruń stanowi duże centrum naukowe, kulturalne, religijne i przemysłowe.  Miasto jest chętnie  odwiedzane przez turystów, którym zapewnia  niepowtarzalny  klimat, gościnną atmosferę oraz tworzy możliwości poznania przepięknych zabytków z przeszłości tj. katedra św. Janów, kościół NMP, św. Jakuba, ratusz staromiejski, kamienica „Pod Gwiazdą”, Dom Kopernika, zespół średniowiecznych murów obronnych łącznie z Krzywą Wieżą, ruiny zamków: Dybów i krzyżackiego oraz szereg zabytkowych spichlerzy, pałaców i kamienic. Do wyjątkowych obiektów w skali kraju należą również obiekty Twierdzy Toruń ze znakomicie zachowanymi pruskimi obiektami fortecznymi. W centrum miasta liczne pomniki przyrody m. in. na terenie Ogrodu  Zoobotanicznego: platan klonolistny o obwodzie 422cm i wysokości 25m, sosna czarna o obwodzie 234cm i wysokości 17m oraz dąb szypułkowy o obwodzie 324cm i wysokości 25m. Przy pl. Rapackiego: dąb szypułkowy o obwodzie 380cm i wysokości 26m oraz drugi dąb przy skrzyżowaniu ul. Chopina i Alei 500-lecia o obwodzie 315cm i wysokości 30m.  To naprawdę warto zobaczyć.

<< Toruń - ruiny zamku Dybów                            Ruiny zamku krzyżackiego >>

5,0km Toruń ( skrzyżowanie ul. Polnej z ul. H. Morycińskiego ) – dawna  droga (tzw. rokadowa) łącząca poszczególne forty toruńskiej twierdzy. Twierdza Toruń została wzniesiona w latach 1879 – 1885 jako pruska twierdza artyleryjska, składała się z ponad 200 różnych dzieł pasa fortecznego o obwodzie około 22km. Twierdza posiadała 15 fortów artyleryjskich, 84 schronów międzypola  (32 piechoty, 26 amunicyjnych oraz 26 dla artylerzystów), 70 dzieł rozbudowy mobilizacyjnej (55 schronów rezerw odcinkowych i 15 tradytorów), 39 baterii artyleryjskich ( 4 pancernych, 18 skrzydłowych oraz 17 międzypolowych). Pełny obraz twierdzy był uzupełniony o system łączności i komunikacji, system nawodnienia i odwodnienia , system maskowania oraz cały zespół budowli zaplecza. Około 400 metrów w lewo znajduje się Fort VII zbudowany w latach 1879 – 1883 jako standardowy fort artyleryjski – główny. W okresie od października 1939 roku do stycznia 1940 roku było tam więzienie śledcze policji pomocniczej „Selbstschutzu”. Obecnie obiekt stanowi własność firmy „TORWIN”.

9,0 km Barbarka (kaplica św. Barbary) – osada  leśna i miejsce wycieczek rekreacyjnych mieszkańców Torunia. Wzmiankowana w 1299 roku jako Sancta Barbara in Bormd z racji znajdującej się tu kapliczki ku czci św. Barbary, która rzekomo objawiła się przy jednym z miejscowych źródełek. Do początków XIX wieku źródełko nosiło nazwę Świętego Źródła. W 1340 roku wymieniony został młyn wodny, który w 1400 roku nazwany był Leśnym Młynem. W latach 1841 – 1842  została zbudowana po raz kolejny kapliczka św. Barbary, w której umieszczona była gotycka figura świętej z I połowy XV wieku, przeniesiona w XX wieku do Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie. W okresie międzywojennym na Barbarce leśnicy prowadzili hodowlę bażantów, danieli, zajęcy, jeleni oraz saren. Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka św. Barbary z lat 1841 – 1842 o konstrukcji mur pruski; niewielki cmentarz z przełomu XIX i XX wieku; sztuczna grota z XX wieku oraz budynek dawnej leśniczówki z przełomu XIX i XX wieku; 700 metrów dalej przy szlaku zielonym znajduje się cmentarz ze szczątkami około 600 mieszkańców Torunia i okolic – więźniów Fortu VII.

13,0 km – Olek ( wieża p. poż. ) – osada  leśna z leśniczówką leżąca nad Strugą Łysomicką. Olek wzmiankowany był w 1682 roku jako dawny majątek rycerski. W 1727 roku właścicielem majątku był Hube a na początku XIX wieku Pohl. W 1852 roku do majątku została przyłączona osada Chorab. Od 1889 roku Olek należał do Torunia. Ciekawostki krajoznawcze: w pobliżu skrzyżowania pomnik przyrody 2 głazy narzutowe (obwód 410 – 780cm , wysokość 90 – 140cm). Przy strudze mogiła harcerzy zamordowanych na drodze Leszcz – Olek przez hitlerowców. Po drugiej stronie strugi schron żelbetonowy z 1944 roku wzniesiony przez Niemców. Obok drogi asfaltowej prowadzącej do leśniczówki głaz narzutowy o obwodzie 700cm i wysokości 170cm – pomnik przyrody. 18,2 km – Zamek Bierzgłowski ( zamek pokrzyżacki ) – w  1242 roku był wzmiankowany gród krzyżacki. W latach 1386 – 1416 znajdował się tu folwark krzyżacki. Ciekawostki krajoznawcze: zamek gotycki pokrzyżacki wzniesiony w latach 1263 – 1270  w miejscu umocnień drewniano – ziemnych. W latach 1270 – 1415 zamek był siedzibą komtura bierzgłowskiego Od 1520 roku do połowy XVIII wieku należał do Torunia, później stanowił własność prywatną. Kilkakrotnie zamek był niszczony przez pożary m.in. w 1782 i 1908 roku. Obecnie w zamku znajduje się Diecezjalne Centrum Kultury. Ciekawostki krajoznawcze: zamek krzyżacki składał się z zamku głównego wzniesionego na planie czworoboku z dwoma prostopadłymi do siebie skrzydłami pd. i zach. oraz  z przedzamcza. Skrzydło zachodnie mieściło refektarz i kapitularz a południowe dom mieszkalny komtura i rycerzy zakonnych. Stronę pn. i wsch. zamykał mur obwodowy, który w 2/3 zbudowany był z głazów narzutowych a w wyższych partiach z cegły. Od pd. brama wjazdowa z przedzamcza z portalem z około 1305 roku. Przedzamcze oddzielała od zamku nawodniona fosa. Wieża bramna prowadząca na przedzamcze, w dolnych partiach o układzie gotyckim z XIV wieku, w górnych z około 1860 roku. Park krajobrazowy z 25 gatunkami drzew pochodzący z początku XIX wieku. W centrum parku cmentarz rodowy. Przy drodze do Bierzgłowa, dąb szypułkowy o pierśnicy 386cm, w wieku 250 lat – pomnik przyrody.                                                    << Zamek Bierzgłowski - zamek pokrzyżacki.

21,5 km – Bierzgłowo ( kościół ) – wieś  wzmiankowana w 1414 roku jako czynszowa należąca do komturstwa bierzgłowskiego. W 1520 roku wieś na mocy przywileju króla Zygmunta Starego nadana miastu Toruniowi. Ciekawostki krajoznawcze: kościół pw. Wniebowzięcia NPM, gotycki z przełomu XIII/XIV wieku, murowany z kamienia polnego. Drewniany wiatrak typu „koźlak” z końca XIX wieku – nieczynny.

<<  Bierzgłowo - kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

23,3 km –  Łążyn  ( kościół )  – wieś. Pierwsza wiadomość o niej pochodzi  z 1376 roku (Lansen) kiedy to wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode nadał przywilej lokacyjny. W 1520 roku król Zygmunt III przekazał wieś miastu Toruniowi. W 1734 roku  należała do jezuitów z Torunia. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny p.w. św. Walentego, wzniesiony w 1898 roku jako neogotycki. W dniu 29 lipca 1936 roku trąba powietrzna zniszczyła wieżę kościoła i częściowo dach. ; cmentarz przykościelny z XIX wieku.

<<  Łążyn - kościół pw. św. Walentego.

28,3 km – Siemoń ( kościół ) – wieś  czynszowa wzmiankowana w 1400 roku należąca do komturstwa starogrodzkiego. W 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał ją burmistrzowi Rutgerowi von Birken. Do 1772 roku była własnością kościelną, wypuszczaną w dzierżawę m.in. w 1746 roku dzierżawiącym  był proboszcz Sołtyk. Ciekawostki krajoznawcze: kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego , nowy, zbudowany w latach 1980 – 1982. 

31,3 km – Głażewo ( PKS ) – wieś w 1406 roku była własnością rycerską rycerza Szymona von Glasaw w prokuratorstwie unisławskim. W 1570 roku wymieniona jako szlachecka, należąca do Jerzego i Feliksa Raciniewskich oraz do Gołockich. W połowie XVIII wieku majątek należał do Zawadzkich a od 1758 roku do Ciborskiego. Ciekawostki krajoznawcze: dwór wzniesiony w połowie XIX wieku, parterowy z pięterkiem w poddaszu.

34,1 km – Unisław ( centrum ) – gród  przekazany w 1222 roku przez księcia mazowieckiego Konrada biskupowi pruskiemu Chrystianowi. W latach 1364 – 1398 wymieniany jest folwark krzyżacki należący do prokuratorstwa unisławskiego. W 1495 roku król Jan Olbracht nadał folwark biskupowi chełmińskiemu  Stefanowi z Nidzicy. Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Bartłomieja wzniesiony około 1300 roku, gotycki o zatartych częściowo cechach. Przebudowany w 1904 roku w duchu neogotyckim. Dawna karczma (dom nr 1), murowana z połowy XIX wieku. Wzgórze zamkowe kryje fundamenty zamku krzyżackiego wzniesionego w latach 1260 – 1270 jako siedziba komtura. Około połowy XIV wieku znaczenie zamku spadło do rangi prokuratorstwa. W 1410 roku został zdobyty i zniszczony przez wojska polskie. W 1892 roku na wzgórzu zamkowym znajdowały się już ruiny. Obok wzgórza wznosi się grodzisko wyżynne nazywane „cmentarzem” z powodu założonego tam w XIX wieku cmentarza ewangelickiego. W Unisławiu znajdują się 2 dwory XIX wieczne, zabudowania dworca kolejowego z początku XX wieku oraz wieża ciśnień.

36,6 km – Gołoty ( PKS ) – dobra  rycerskie wzmiankowane w 1423 – 1424 w prokuratorstwie unisławskim. W 1570 roku własność szlachecka należąca do Michała i Wojciecha Gołockich. W 1922 roku dobra należały do księcia Adolfa Bentheim. Ciekawostki krajoznawcze: dom nr 14 – dawna karczma zbudowana w 2 połowie XVIII w.  Aleja 113 drzew (lipy, klony, jawor, dęby, jesiony oraz kasztanowce) przy drodze. Gołoty – Unisław – pomnik przyrody. Pierśnica drzew wynosi od 167 cm do 476 cm, wysokość 13 – 29m i są w wieku 100 – 130 lat.

39,4 km Szymborno ( centrum ) – osada   wzmiankowana w 1408 roku, kiedy to są wymieniani Wilhelm i Ścibor z Szymborna. W latach 1423 – 1424  własność rycerska w komturstwie starogrodzkim. W 1570 roku własność szlachecka Jana Szymborskiego. Przed 1804 rokiem dobra należą do Franciszka Twarowskiego a po 1804r. do Winnickiego. Od końca XIX wieku do końca wojny majątek należy do rodziny Kaufmanów. Ciekawostki krajoznawcze: zespół dworski z połowy XIX wieku. Dwór o skromnych cechach klasycystycznych, oficyna dworska, kurnik, gołębnik oraz kuźnia z tego samego okresu. Przy dworze park krajobrazowy z połowy XIX wieku.

41,8 km Płutowo ( centrum) – wieś przekazana  w 1222 roku przez księcia Konrada Mazowieckiego biskupowi  pruskiemu  Chrystianowi. W latach 1423 – 1424 była własność rycerską Bernarda z Płutowa w komturstwie  starogrodzkim. W 1570 roku dobra szlacheckie należały do Jana Szymborskiego. W 1800 roku własność Franciszka Twarowskiego. W 1929r. właścicielką była Anna Szczerbińska a od 1929 roku do wybuchu wojny bracia: Leszek i Zdzisław Czajkowscy. Ciekawostki krajoznawcze: dwór murowany z końca XIX wieku. Wokół park krajobrazowy z połowy XIX wieku z 15 gatunkami drzew, wśród których cis pospolity o obwodzie 126cm, wysokości 12 metrów i w wieku 200 lat. Obok dworu znajduje się kuźnia i spichlerz folwarczny z końca XIX wieku.

44,8 km Kiełp ( PKS ) – osada  przekazana przez Konrada Mazowieckiego w 1222 roku biskupowi Chrystianowi. U schyłku XII wieku osada należała do komesa Żyrona. W latach 1422 – 1441 folwark krzyżacki w komturstwie starogrodzkim. Do 1772 roku wieś była  własnością kościelną. Ciekawostki krajoznawcze: dworek  z końca XIX wieku. W obrębie miejscowości znajdują się schrony piechoty Twierdzy Chełmno zbudowane około 1914 roku

65,0km Łapinóż – wieś.47,7 km Starogród ( centrum) – gród w 1242 roku gród należał do Zakonu. W grodzie przechowywano relikwię – głowę św. Barbary, którą wcześniej zrabowali Krzyżacy w Sartowicach. W 1364 roku był tam folwark  należący do komturstwa starogrodzkiego. Król Aleksander Jagiellończyk nadał w 1505 roku Starogród biskupom chełmińskim, którzy założyli tu siedzibę klucza ziemskich dóbr kościelnych. U biskupów dobra pozostają do I rozbioru Polski w 1772 roku. Ciekawostki krajoznawcze: nikłe fundamenty zamku krzyżackiego na wzgórzu obok kościoła. Tutejszy zamek wznieśli Krzyżacy w 2 połowie XIII wieku na siedzibę komtura starogrodzkiego. Pierwszym komturem wymienionym w 1232 roku jest Berlewin  a ostatnim Dietrich von Werdenau w 1445 roku. Zamek zajęty w 1454 roku przez wojska Związku Pruskiego. Od 1479 roku zamek był siedzibą starosty królewskiego. W 1505 roku król Aleksander Jagiellończyk przekazał zamek wraz ze wsią biskupom chełmińskim. W latach  1785 – 1795  został doszczętnie rozebrany. Ciekawostki krajoznawcze: kościół Św. Barbary z 1754 roku, barokowy. Wewnątrz kościoła polichromia rokokowa z II połowy XVIII wieku malowana przez K. Chamskiego oraz 2 dzwony: z 1631 roku oraz z 1668 roku.

 51,0 km Starogród Dolny ( wał przeciwpowodziowy ) – wał wiślany wzniesiony w XIX wieku dla ochrony terenów zalewowych.

55,0 km Jezioro Starogrodzkie ( ośrodek wypoczynkowy ) – starorzecze rzeki Wisły. – jezioro o powierzchni 18,5ha i maksymalnej głębokości 5m. Nad jeziorem znajduje się Ośrodek Sportu i Rekreacji miasta Chełmna z bazą gastronomiczną.

60,0 km Chełmno ( rynek )  – węzeł szlaków turystycznych pieszych. Miasto z około 20.000 mieszkańców. Prawa miejskie otrzymało w 1233 r. rąk mistrza krajowego Hermana Balka, który lokował je na terenie dzisiejszego Starogrodu. Około 1239 r. zostało translokowane na teren obecnej dzielnicy Rybaki, skąd około 1244 r. usadowiło się na wzgórzach nadwiślańskich na obecnym miejscu. W 1244 r. książę Świętopełk Pomorski zdobył podstępem miasto utrzymując je przez jakiś czas.  W okresie powstań Prusów około 1263 r. wódz Jaćwięgów Skumand spustoszył i grabił okolice Chełmna nie zdobywając miasta> Zamierzeniem Krzyżaków było ustanowienie Chełmna stolicą państwa zakonnego, jednak silna ekspansja krzyżacka i rozwój terytorialny spowodowały ulokowanie stolicy w Malborku. Miasto od początku XIV w. do połowy XV w. należało do Związku Miast Hanzeatyckich wyrastając na duże i bogate miasto. Wojny polsko – krzyżackie na początku XV w. spowodowały pogorszenie się sytuacji gospodarczej miasta. W 1440 r. na zjeździe przedstawicieli miast w Elblągu utworzono Związek Pruski do którego przystąpiło także Chełmno. W 1457 r. podczas wojny trzynastoletniej miasto opanował podstępem jeden z najwybitniejszych krzyżackich dowódców – Bernard Szumborski. Na mocy nadania króla Aleksandra Jagiellończyka z 1505 r. miasto zostało przekazane biskupom chełmińskim. Wiek XVII i XVIII spowodowały upadek gospodarczy miasta. Rozbiór Polski w 1772 r. przyniósł miastu władzę pruską oraz sekularyzację majątku kościelnego. Nowe porządki spowodowały napływ niemieckich kolonistów oraz germanizację ludności polskiej. Od połowy XIX w. zaczął rozwijać się w mieście przemysł; powstały wtedy: fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza, odlewnia dzwonów, cegielnia, browar i wiele mniejszych firm. W okresie Powstania Styczniowego w 1863 – 1864 część uczniów z gimnazjum chełmińskiego wzięła czynny udział walcząc na ziemi dobrzyńskiej. W 1883 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Kornatowem. Mieszkańcy odzyskali nie podległość w dniu 22 stycznia 1920 r. Po wejście Niemców do Chełmna w dniu 6 IX 1939 r. organizacja Selbstschutzu natychmiast przystąpiła do eksterminacji narodu polskiego. Miejscem egzekucji została dolina w Klamrach, piaskownia pomiędzy Małym Czystym a Dorposzem Szlacheckim oraz polana leśna pod Płutowem. Miasto zostało wyzwolone w dniu 28 stycznia 1945 r. Ciekawostki krajoznawcze: układ przestrzenny z okresu średniowiecza. Wieża Mściwoja z XIII/XIV w.; Brama Grudziądzka z XIII/XIV w. z nadbudowaną w 1620 r. kaplicą „Na Bramce”, prawie kompletne odcinki murów obronnych z 23 różnie zachowanymi basztami; ratusz renesansowy z XVI w.; kościół p. w. Wniebowzięcia NMP z XIII/XIV w. o wspaniałej gotyckiej architekturze i polichromii; kościół p.w. św. Piotra i Pawła podominikański z XIII w.; kościół p. w. św. Jakuba i Mikołaja pofrańciszkański z XIII – XIV w.; kościół i klasztor cysterek z XIII/XIV w.; kościół p.w. św. Ducha z XIII/XIV w.; kaplica p. w. św. Marcina z poł. XIV w.; kościół Matki Boskiej Częstochowskiej, neoromański z połowy XIX w; budynek Akademii Chełmińskiej z XVII/XVIII w; budynek Koszar Korpusu Kadetów z XVIII/XIX w. oraz wiele innych zabytkowych kamienic.

Autor tekstu i zdjęć: Henryk Miłoszewski.  Szlak czerwony : Toruń – Chełmno.