Bobrowniki  – wieś siedziba gminy. Pierwsza historyczna wiadomość o Bobrownikach pochodzi z 1345 r., kiedy to został nadany tu przywilej lokacyjny dla Rypina. W 1349 r. zamek bobrownicki był miejscem nadania praw miejskich dla Lipna. Od 1392 r. ziemia dobrzyńska wraz z Bobrownikami przeszła w ręce  krzyżaków, którzy wznieśli potężną warownię nad Wisłą. Wielki mistrz Konrad von Jungingen nadał w 1403 r. Bobrownikom prawa miejskie. Po 2 latach miasteczko wraz z zamkiem wróciło do Korony. W 1409 r.  krzyżacy w zwycięskim pochodzie przez ziemię dobrzyńską zdobywają i niszczą kolejno zamki w Lipnie, Bobrownikach i Złotorii. Początek XVw. był dla miasteczka położonego nad Wisłą niezwykle pomyślny. Król Władysław Jagiełło rozszerzył w 1422r. nadany wcześniej przywilej miejski przez dodatkowe uposażenie ziemią oraz specjalne przywileje handlowe. W XVI i XVII w. Bobrowniki były ośrodkiem ziemskiego sądu szlacheckiego oraz sądu miejskiego. Za przestrzeganie praw egzekucji wyroków i zaległości podatkowych odpowiedzialny był królewski starosta grodowy, który był urzędnikiem królewskim z szerokimi uprawnieniami sądowo–administracyjnymi. Szczególnie dużą rolę odegrali w historii Bobrownik rodziny Kościeleckich, Działyńskich, Karnkowskich, Tulibowskich, Rościszewskich oraz Sierakowskich. Staroście podlegało starostwo bobrow-nickie, które obejmowało m.in. miasto Bobrowniki z młynem, wsie Bógpomóż Stary i Nowy, Celiny, Gnojno, Gumowo, Mniszek, Rybitwy, Silno oraz Wilczenie. W okresie wojen szwedzkich zamek jak i miasto zostały mocno zniszczone, dało to początek upadkowi miasta. Proces rozbiorowy w końcu XVIII w. oraz fala osadnictwa kolonistów niemieckich odmieniły oblicze miasta i najbliższej okolicy. Wielokrotnie niszczone pożarami m.in. ok. 1843r. Rolę Bobrownik stopniowo przyjmowało powiatowe Lipno. W połowie XIX w. Niemcy stanowili połowę ludności miasta i najbliższej okolicy. Prawa miejskie Bobrowniki utraciły w 1867r.

Ciekawostki krajoznawcze: ruiny zamku krzyżackiego zbudowanego w latach 1392–1398 w miejscu drewnianego, należącego do księcia dobrzyńskiego i łęczyc-kiego Władysława, a wymienionego w 1349 r. Kościół parafialny św. Anny wzniesiony w 1787r. sumptem Kajetana Sierakowskiego, bez wyrażonych cech stylowych. Obok świątyni plebania zbudowana na przełomie XVIII/XIX w., drewniana o konstrukcji zrębowej. Cmentarz katolicki z XIX w; luźna zabudowa rynku pochodząca z XIX i XX w. oraz zespół stodół na skraju dawnego miasteczka z początku XX w.

Bógpomóż Stary  – wieś nad Wisłą. Założona ok. 1618 r. po przybyciu osadników olenderskich, których osadził starosta Andrzej Tulibowski. Do końca XVIII w. własność królewska w starostwie bobrownickim.

Ciekawostki krajoznawcze: cmentarz meno-nicki z XVIII w.; budynek dawnego kantoratu z XIX w.; chaty osadników olenderskich z XIX w. oraz ślady osadnictwa z okresu rzymskiego.

Bógpomóż Nowy  – wieś nad Wisłą. Powstała w XVIII w., zasiedlona przez osadników olenderskich. Do końca XVIII w. należała do starostwa bobrownic-kiego.Ciekawostki krajoznawcze: chaty osadników olenderskich z połowy XIX w.

Brzezie  – wieś. W 1252 r. stanowiła własność Świętosława z rodu Doliwów, łowczego kujawskiego a w 1308 roku była własnością komesa Stanisława. Pod ko-niec XV w. osada miała aż 3 karczmy. W połowie XVI w. Brzezie stanowiło własność szlachecką. W 1674 r. część wsi należała do Dąmbskich. W 1784 r. po śmierci Barbary i Józefa Dąmbskich majątek przeszedł w ręce Prusińskich i Skarbków. Od 1853 r. samodzielnym właścicielem dóbr Brzezie, które obejmowały również Du-bielewo, Aleksandrowo, Witoldowo oraz Jaranówek został Leopold Kronenberg, który był właścicielem ziemskim, bankierem oraz przemysłowcem. Rodzina Kronenbergów dziedziczyła majątek do II wojny światowej.

Ciekawostki krajoznawcze i przyrodnicze: eklektyczny pałac wzniesiony w 1873 r. dla Leopolda Kronenberga, park typu krajobrazowego założony w 1889 r. wg  projektu Waleriana Kronenberga z alejami grabową i kasztanowcowo–lipową.

Brzoza Toruńska  – wieś. W II połowie XII w. okolice Brzozy należały do Sasina Januszowica. Do czasu rozbiorów wieś należała do klucza raciążskiego dóbr biskupów włocławskich. W 1737r. biskup Szembek osadził tam olendrów, kolejny biskup Rybiński w 1780 r. przedłużył im kontrakt osadniczy. W 1807 r. dobra raciążskie wraz z Brzozą zostały nadane przez Napoleona  francuskiemu marszałkowi Soult. Car Aleksander I w 1813 r. przyłączył donację raciążską do Skarbu Królestwa Polskiego. W 1862 r. przy Brzozie przeprowadzono linię kolejową. Między stacjami kolejowymi Brzoza Toruńska i Otłoczyn w dniu 19 sierpnia 1980 r. wydarzyła się największa w kraju katastrofa kolejowa. W miejscu tragedii pomnik z symbolicznym odcinkiem toru kolejowego i tabliczki z nazwiskami ofiar.

Ciekawostki krajoznawcze: cmentarz ewangelicki z początków XX w. oraz zabudowanie z połowy XIX w. w typie osadnictwa olenderskiego.

Ciechocinek  – miasto. Dzieje miasta związane są z grodem Słońsk, którego obszar zajmuje dzisiejsze uzdrowisko. W najstarszej wzmiance z 1466 r. miejscowość występuje pod nazwą Czechoczino. Za czasów króla Stanisława Augusta po zajęciu krakowskich żup solnych przez Austriaków przypomniano sobie o istnieniu nadwiślańskich salin w okolicy Słońska. Gdyby nie rozbiory, przemysłowa produkcja soli ruszyłaby prawdopodobnie już w XVIII w. Prace poszukiwawcze złóż solanki przeprowadzili w latach 1798–1801 Prusacy. Systematyczny rozwój kurortu następował od 1823 r. Pierwsze dwie tężnie i warzelnię budowano w latach 1824–1833. Do upowszechnienia uzdrowiska w znacznej mierze przyczynił się dr Roman Ignatowski,  który był pierwszym lekarzem zakładu wód mineralnych od 1845 do 1881 r. Doniosły wpływ na rozwój kurortu miało uruchomienie w 1867 roku połączenia kolejowego z Trojanowem (Aleksandrów Kujawski). Ciechocinek prawa miejskie uzyskał w 1916 r.

Ciekawostki krajoznawczo–przyrodnicze: Park Tężniowy  założony w 1908r. z 3 tężniami z lat 1824–1859. Łączna długość tężni wynosi 1741m., a wysokość każdej 15,8 m. W centrum miasta źródło solanki, którego odwiert na głębokość 409m wyko-nano w 1911r. – popularny „Grzybek”. W pobliżu tężni nr III znajduje się zanikający rezerwat roślin słonolubnych „Ciechocinek” utworzony w 1954 r. Fragment łąki był jednym z najbogatszych w kraju siedlisk haliofitów. Cerkiew prawosławna, drewniana  z 1894r. Kościół parafialny śś. Piotra i Pawła z lat 1873–1884.

Czerniewice  – dzielnica Torunia. W średniowieczu majątek rycerski, następnie szlachecki, którego właścicielem w 1667 r. był Mikołaj Tulibowski. W 1738r. majątek należał do Augusta Gąsiorowskiego a później do Klemensa Łempickiego. Od 1874 r. majątek Czerniewice należał do rodziny Modrzejewskich. W 1862 roku została otwarta linia kolejowa: Bydgoszcz – Włocławek, która przecięła ziemie należące do majątku. Pod koniec XIX wieku na terenie majątku dworskiego odkryto źródła wód mineralnych (solanki jodowo–bromowe) o mniejszym stężeniu niż solanka ciechocińska. Przyczyniło się to do otwarcia w okresie międzywojennym małego uzdrowiska dla kilkunastu kuracjuszy. Zakład powstał dzięki inicjatywie ów-czesnego właściciela majątku Józefa Modrzejewskiego, w sąsiedztwie lasów iglastych porastających wydmowe tereny Puszczy Bydgoskiej. Po wojnie w 1946 r. istniał tu folwark miejski, włączony w 1955 r. do miasta.

Ciekawostki krajoznawczo–przyrodnicze: relikty dawnego parku dworskiego z II połowy XIXw. oraz wydmy porośnięte lasami sosnowymi.

Drwęca  – rzeka i rezerwat. Drwęca ma 207km długości, wypływa ze Wzgórz Dylewskich i uchodzi do Wisły w miejscowości Złotoria. Od 1961r. jest uznana jako ichtiofaunistyczny rezerwat przyrody, który obejmuje rzekę na całej długości. W Drwęcy ochronie gatunkowej podlegają: pstrąg potokowy, certa, troć wędrowna oraz łosoś. Przy ujściu występuje rzadka ryba z przyssawką – minóg rzeczny.

Dymiec  – część Nieszawy. W 1343 r. wymieniona jako wieś leżąca w księstwie gniewkowskim. W 1460 r. folwark Dymiec został przekazany przez króla Kazimierza Jagiellończyka miastu Nieszawie na własność. W 1778r. sprzedany przez Nieszawę staroście Sokołowskiemu, jednak w 1783r. ponownie należy do miasta. W 1827 r. doliczono się 10 domów i 41 mieszkańców.

Dzikowo  – wieś. W XVIII w. nad miejscowym jeziorem stała rybaczówka. W II połowie XIX w. istniały tam folwark, młyn i karczma. Ciekawostki krajoznawcze: Jezioro Dzikowo posiada powierzchnię 7 ha. Nad jeziorem w latach 70–tych XX w. wybudowano ośrodek wypoczynkowy ówczesnego PZWANN–u (dziś Apator S.A.) z Torunia.

Gąbinek  – wieś. W II połowie XVI w była własnością kapituły włocławskiej. Około 1634 r. wymieniona wspólnie z młynami: Kucerz i Kawka. W 1779 r. mieszkało tam 93 ludzi. Rok później oprócz wsi wymieniony jest folwark, który również należał do kapituły włocławskiej.

Gęsiniec  – część Nieszawy. Folwark Gęsiniec w 1778r. Nieszawa sprzedała staroście nieszawskiemu Serafinowi Sokołowskiemu. W 1789r. ponownie jest własnością miasta.

Grabowiec  – wieś. zasiedlona w XVI w. przez osadników olenderskich. Z 1729r. pochodzi wilkierz dla wsi Grabowiec (zbiór praw). Była to wieś królewska w starostwie złotoryjskim. W 1773r. sąsiadował z nią folwark Groch z młynem wod-nym, następnie wchłonięty przez Grabowiec.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół poewangelicki, obecnie filia parafii w Złotorii p.w. Chrystusa Króla z 1926 r.; cmentarz ewangelicki z XX w.; ruina młyna wodnego z przełomu XIX i XX w. oraz dawny zajazd z początków XX w.

Kawka  – kolonia. W 1634 r. osada młyńska należąca do kapituły włocławskiej. Kawka w 1674r. oprócz młyna miała 4 plebejuszy. W 1779 r. należała nadal do kapituły włocławskiej. Dziesięć lat później (1789r.) w źródłach historycznych poja-wiła się nazwa młyna Piekut należącego również do kapituły włocławskiej.

Kępa Bazarowa   – rezerwat przyrody. W 1987r. część naturalnej wyspy na Wiśle została uznana za leśny rezerwat przyrody. Powierzchnia rezerwatu wynosi 32,40 ha. Ochronie podlega naturalna forma łęgu wierz-bowo–topolowego. W drzewostanie rezerwatu występują m.in. topola biała i czarna, klon jesionolistny, wiąz polny, jesion wyniosły, klon zwyczajny, czeremcha zwyczajna oraz wierzba wiciowa, krucha i migdałowa, Pnie i konary drzew porastają chmiel, kielisznik zaroślowy oraz przytulia czepna. Na obszarze rezerwatu stwierdzo-no występowanie ponad 450 gatunków roślin naczyniowych. Dochodząc ul. Majdany do brzegu Wisły jeden z najpiękniejszych widoków miast – panorama Torunia. Obok pomostu widokowego przystań łodzi motorowej „Katarzynka II”. Pomiędzy mostem drogowym a ul. Dybowską  pomnik przyrody  topola czarna o obwodzie 635 cm i wysokości 26 m.

Kucerz  – wieś. Od XVI w. do okresu rozbiorów wieś była własnością kapituły włocławskiej. W 1662 r. była opustoszała. W 1779r. istniał tam folwark kapituły włocławskiej, który liczył 4 dymy. W późniejszym okresie była własnością rządową np. w 1827r. były tu tylko 3 domy z 44 miesz-kańcami.

Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka szafkowa na drzewie z XX w.

Kulin  – rezerwat przyrody. Jako osada wymieniony w 1595 r. W późniejszym czasie należał do dóbr Szpetal. Rezerwat przyrody został utworzony w 1967 r. i obej-muje powierzchnię prawie 16 ha. Chroni część skarpy wiślanej ze stanowiskiem dyptamu jesionolistnego (tzw. gorejący krzak Mojżesza), który należy podziwiać podczas kwitnienia w czerwcu. Krzew wydziela wtedy olejki eteryczne. Zbocze rezerwatu pokrywają murawy kserotermiczne.

Lubanie  – wieś siedziba gminy. Od 1259r., aż do okresu rozbiorowego była własnością kapituły włocławskiej. Jej sumptem powstał w XII w. kościół parafialny. W połowie XVI w. wieś miała 39 łanów ziemi (ok. 655 ha). W XVII w. (1662 r.) Było tam 25 dymów. Parafia lubańska obejmowała m.in. Lubanie, Gąbinek, młyn Kawkę, Kucerz, młyn Ośla, młyn Piekut oraz wieś Włoszycę. W 1780r. wymienione są wieś i folwark Lubanie należące do kapituły włocławskiej z 305 mieszkańcami. Po rozbiorach Polski majątek Lubanie przeszedł na własność rządu Królestwa Polskiego, stanowiąc od 1835 r. donację generała Arseniewa o powierzchni 2.766 mórg. Dobra obejmowały: Lubanie, Kucerz, Gąbinek, Mikanowo, Siutko-wo, Gąsieniec, Kawkę, Oslą, Piaski oraz Piekut.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny pw. św. Mikołaja o proweniencji XII wiecznej, przebudowany w XVI w. oraz w 1909 r. w duchu neogotyckim; cmentarz parafialny z ciekawymi grobowcami dawnych okolicznych właścicieli majątków oraz kapliczką ufundowaną przez właścicieli Mikanowa w 1872 r.

Mała Nieszawka  – wieś siedziba gminy. Wymieniona w źródłach w 1230r. jako „Nissoueca  Occola”. Cała  okolica  została podarowana rycerzom z Zakonu NMP, popularnie zwanych krzyżakami. W tym samym roku krzyżacy pod wodzą Hermana Balka rozpoczęli budowę pierwszego zamku na ziemiach polskich w pobliżu rzeki Wisły. W 1269 r. zamek został zniszczony przez polskich rycerzy z Wielkopolski. W 1410 roku na zamku gościł król polski Władysław Jagiełło. Po traktacie mełneńskim w 1422r. zamek miał być przez krzyżaków zniszczony i rozebrany; co zrobiono około 1425r. Ostatnim komturem już tylko tytularnym w 1425 r. był Wilryk Breder. W XVII w. wieś znajdowała się w pasie osadnictwa menonickiego.

Ciekawostki krajoznawcze: ruiny zamku krzyżackiego znajdujące się około 1300 metrów na pn.–wsch. od kościoła w Małej Nieszawce. W pierwotnego budynku zamkowego otoczonego fosą i przylegającym przedzamczem zachowały się fragmenta-rycznie obmurowania fos, fundamentów i nasypu. W latach 1975–1980 Muzeum Okręgowe w Toruniu prowadziło tam prace archeologiczne. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Jezusa, pierwotnie zbudowany jako zbiór menonicki w 1890 r. Dawny cmentarz menonicki oraz zabudowania charakterystyczne dla osadnictwa olęderskiego z XIX w.

Mień  – rzeka oraz osada młyńska należąca w I połowie XVI w. do Sumińskich. W końcu XVIII w. istniał tam młyn wodny  własność Zielińskich. W końcu XIX w. był tam folwark oraz karczma. Rzeka o długości 40 km wypływa z jeziora Likieckiego z ujściem we Wiśle na wysokości Nieszawy. W 1989r. został złożony wniosek o objęcie przełomu Mieni od młyna w Żuchowie  rezerwatem krajobrazowym w celu ochrony runa leśnego i drzewostanu porastającego nadrzeczne stoki.

Mikorzyn  – wieś. Pierwotnie, folwark wydzielony w 1881 roku z majątku Włoszyca. Pod koniec XIX w. majątek miał około 60 ha powierzchni i 2 domy drewniane.

Mniszek  – osada młyńska nad Wisłą, wymieniona w 1595 r. jako własność królewska w starostwie bobrownickim. Pod koniec XVIII w. zasiedlona przez osadników olenderskich. W I połowie XIX w. młyn należał do Hieronima Romockiego z Obrowa.

Ciekawostki krajoznawcze: chaty z XIX w. i z początku XX w.

Niestuszewo  – wieś. Około 1337 r. biskup włocławski Maciej z Gołańczy zlecił Boguszowi i Bartkowi lokację wsi na prawie chełmińskim. W 1489 r. wieś w większej części była opustoszała. W 1444 r. na jednym z dokumentów występuje notariusz niejaki „Mathias Bratosii de Nestoschewo”. Wieś do końca XVIII w. należała do biskupów włocławskich, następnie stanowiła własność rządową. W końcu XVI w. istniała tam również niewielka własność szlachecka. Pod koniec XIX w. posiadała obszar wynoszący ok. 140 ha i 141 mieszkańców.

Nieszawa  – miasteczko nad Wisłą liczące 2,2 tyś. mieszkańców. W obecnym miejscu znajduje się od lat 1460–1462 i jest to trzecia lokalizacja miasta. Pierwsza lokacja miała miejsce w Małej Nieszawce, druga obok zamku „Dybów”. Pierwszą osadę zlikwidowali  krzyżacy na skutek pokoju mełneńskiego w 1422r. a drugą król Kazimierz Jagiellończyk. Pomoc finansowa i materialna udzielona królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi przez torunian w okresie trwania wojny 13–letniej przypieczętowała los Nieszawy. Mieszczanie wymogli na królu translokację Nieszawy w górę Wisły. Została ona lokowana w miejscu innej osady nadwiślańskiej o nazwie Roskydalino. W akcie lokującym Nieszawę król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził mieszczanom wcześniej nadane przez króla Władysława Jagiełłę przywileje. Nadto miasto i jego mieszkańcy otrzymali tytułem rekompensaty szereg zwolnień. Nieszawa jako miasto królewskie została od 1489 r. siedzibą starosty niegrodowego. Starostami królewskimi byli m.in. Kościeleccy, Działyńscy, Plichtowie i Potoccy. Na przełomie XVI i XVII w. miasto przeżywało największy rozkwit gospodarczy i ekonomiczny, głównie dzięki handlu zbożem. Kwitnące miasto zostało zniszczone podczas wojny szwedzkiej w latach 1655–1660, dodatkowo w 1662 r. mieszkańców nawiedziła zaraza. Plaga pożarów, która dotknęła Nieszawę na przełomie XVII i XVIII w. zapoczątkowała stopniowy upadek, pogłębiony recesją w handlu zbożem. W 1789 r. miasteczko zamieszkiwało 703 mieszkańców. W wyniku II rozbioru Polski w 1793 r. Nieszawę wchłonęła monarchia pruska. Od 1816 roku po upadku Księstwa Warszawskiego miasteczko znalazło się w obrębie woj. mazowieckiego w zaborze rosyjskim. W latach 1831 i 1841 Nieszawę i okolicę nawiedziła epidemia cholery. Obok Nieszawy w 1862 r. przeprowadzono linię Kolei Nadwiślańskiej ze stacją w Wagańcu. W końcu XIX w. inten-sywnie pracował port nad Wisłą, który rocznie przyjmował ok. 3000 statków wiślanych, głównie ze zbożem. Flisacy spławiali rzeką ogromne ilości drewna.

Ciekawostki krajoznawcze: w 1867 r. urodził się tu Stanisław Noakowski, malarz, architekt i historyk sztuki; kościół parafialny św. Jadwigi z lat 1460–1468, gotycki; dwór Noakowskiego z 1848r. obecna plebania; zespół klasztorny franciszkanów z lat 1611–1636; zespół folwarczny franciszkanów z II połowy XIX w.; ratusz przebudowany w 1821 r.; młyn – ruina z 1920r. oraz zabytkowy prom wiślany przez Wisłę.

Nowogródek  – wieś nad Wisłą. W II połowie XIV w. właścicielem wsi był Jan z Nowogrodu, starosta dobrzyński. Około poło-wy XV w. wieś należała do Sumińskich. Na początku XVIII w. była już własnością Konstantego Zielińskiego, wchodząc w 1707 r. razem z Włęczem, Wilczymi Kątami i Starkow-cem w skład majątku Steklin. Rodzina Zielińskich herbu Świnka posiadała Nowogródek do 1868 r.; wtedy drogą publicznej licytacji przeszedł do Dominika Urbańskiego. W 1873r. folwark Nowogródek został odłączony od dóbr Steklin przez Franciszka Urbańskiego. Po jego śmierci majątek przeszedł na syna Jana. W końcu XIX w. wieś miała młyn wodny oraz pokłady torfu. Razem z przyległościami Włęczem i Browarkiem była rozległa na 580 ha.

Ciekawostki krajoznawcze: zespół dworski z połowy XIX w.; kapliczka przydrożna z figurą Matki Boskiej z 1948r.

Osiek nad Wisłą  – wieś. pierwsza wzmianka pochodzi z 1388r. i dotyczy utworzenia parafii osieckiej. W połowie XVIw. wieś była własnością szlachecką Mikołaja i Pawła  Nałęczów. W końcu XVI w. należała do J. Łążyńskiego, S. Łosia i W. Nałęcza. W 1729r. dziedzicami majątku osieckiego byli Albin i Andrzej Kowalewscy, a w 1746r. należała do Mikołaja Kowalewskiego. Ta rodzina majątek w Osieku posiadała, również w I połowie XIX w., kiedy właścicielami byli: Łukasz i Grzegorz Kowalewscy. W dniach 16–20 lipca 1831 r. Osiek był widownią przeprawy przez Wisłę armii rosyjskiej pod wodzą feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Zostały wtedy zbudowane 3 mosty na rzece, po których przeszło wojsko liczące ponad 50000 żołnierzy i ponad 300 dział. W połowie XIX w. ówczesny właściciel Osieka prowadził eksploatację torfu na potrzeby warzelni soli w Ciechocinku.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Jezusa zbudowany w latach 1927–1930, w miejscu poprzedniego wzniesionego z drewna na początku XVIII w., obok kościoła dzwonnica z 1930r. Na cmentarzu przykościelnym żeliwny krzyż z inskrypcją, poświęcony dobrodziejom kościoła osieckiego – Kowalewskim. Ponadto kilka zabytkowych chat z połowy XIX w. o konstrukcji zrębowej lub sumikowo–łątkowej: Miejscowa Izba Regionalna ze zbiorami kultury i  sztuki ludowej związanej z Osiekiem i najbliższą okolicą, posiadającą m.in. rzeźby nieżyjącego  Józefa  Kamińskiego, wyroby wikliniarskie oraz obrusy i serwety.

Otłoczyn  – wieś. W połowie XII w. okolica należała do Sasina Januszowica, po którym dziedziczył syn Gedko (w latach 1206–1226 biskup płocki). Gedko dokonał zamiany Otłoczyna na „Latowicz”. Następnie wieś trafiła jako posag do klasztoru norbertanek w Strzelnie, potem od 1215r. aż do czasów rozbiorowych znajdowała się w rękach biskupów włocławskich. W 1788r. biskup włocławski Rybiński osiedlił tam osadników olenderskich.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół poewangelicki, obecnie parafialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, zbudowany w latach 1901–1902; dawny cmentarz ewangelicki rekatolizowany po II wojnie światowej z początków XX w.; nad Tąży-ną młyn Kuta z przełomu XIX i XX w. oraz schrony niemieckie z 1944 r.

Przypust  – wieś nad Wisłą. Gród w Przypuście był wymieniony w XI w. (1065 r.) w tzw. falsyfikacie mogileńskim jako należący do benedyktynów mogileńskich. Miasto Przypust wymieniono w 1274 r., któremu przywilej nadała księżna łęczycka i sieradzka Eufrozyna. W 1308r. Władysław Łokietek zastawił Przypust biskupowi kujawskiemu Gerwardowi. Jako miasto został Przypust wymieniony również w 1339 r. z wiadomością, że znajdowała się tam komora celna. Po translokacji Nieszawy w latach 1460–1462 król Kazimierz Jagiellończyk uposażył ją wsią Przypust, w której nadal istniała wodna komora celna. Do 1580r. parafia w Przypuście obejmowała następujące miejscowości: Nieszawa, Wólne, Rybitwy, Przypust oraz folwark Starkowiec. Po 1580r. kościół w Przypuście stał się filialnym parafii nieszawskiej. W roku 1654 wymieniony był młyn Olszak, znajdujący się przy grodzisku. Istniejący przy wsi folwark w 1820r. należał do Nieszawy i w końcu XIX w. miał 142 ha ziemi.

Ciekawostki krajoznawcze: grodzisko wczesnośredniowieczne czynne w X–XIV w.; kościół filialny śś. Stanisława Bpa i Marii Magdaleny, drewniany, z XVII w., prze-niesiony prawdopodobnie z Nowogródka n/Wisłą.

Raciążek  – miejscowość wzmiankowana w 1250 r., kiedy to książę kujawski i łęczycki Kazimierz wymienił ją jako własność biskupów kujawskich. Raciążek przez cały okres przynależności do biskupstwa aż do 1772 roku był głównym ośrodkiem tzw. klucza raciążskiego ziemskich posiadłości biskupstwa kujawskiego. Oprócz Raciążka w kluczu raciążskim znajdowały się: Brzoza, Siarzewo, Chlewiska, Straszewo, Turzno, Mleczkowo, Przybysław, Podole, Brzeźno, Niestuszewo, Dąbrowa oraz Tupadły. W 1253 r. w Raciążku została zawarta umowa pomiędzy biskupem kujawskim Wolimirem a księciem pomorskim Świętopełkiem przeciwko krzyżakom. W II połowie XIII w. wzrosło znaczenie Raciążka czego dowodem był przywilej z 1317r. wydany przez biskupa kujawskiego Gerwarda na lokację miasta na prawie magdeburskim przez Olbrachta, który został jego pierwszym sołtysem. Znaczenie Raciążka wynikało z częstych pobytów biskupa kujawskiego, jego dworu i kancelarii. Wojna toczona ówcześnie przez Władysława Łokietka z krzyżakami o odzyskanie Pomorza spowodowała ,że ośrodek klucza biskupiego znalazł się w centrum konfliktu. Miasteczko zostało w 1329 r. złupiony i spalony przez krzyżaków. Rok później sytuacja się powtórzyła z tym, że krzyżacy okupowali gród. Po układzie biskupa Macieja z Gołańczy z krzyżakami, Raciążek powrócił do biskupów kujawskich. W połowie XIV w. nastawiony propolsko biskup Maciej rozpoczął wznoszenie monumentalnych budowli murowa-nych na Kujawach m.in. zamków biskupich we Włocławku i Raciążku a także katedry we Włocławku. W 1375 r. awanturniczy książę gniewkowski Władysław Biały oblegał zamek w Raciążku, którego nie zdobył. Od tego czasu Raciążek nie był już widow-nią wydarzeń militarnych natomiast stał się liczącym centrum politycznym Królestwa Polskiego. W 1388 r. przebywał w Raciążku król Władysław Jagiełło. Ponownie prze-bywał w 1402 r. W 1404 r. król Jagiełło ponownie przebywał w Raciążku rozstrzy-gając sprawy  ziemi dobrzyńskiej oraz Żmudzi. O ważnej funkcji Raciążka świadczył kolejny pobyt króla Władysława Jagiełły oraz wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka von Plauena w 1410 r., obszernie opisany przez Jana Długosza w „Annales seu  cronicae  incliti  Regni  Poloniae”. Po 1466 r. Raciążek stał się podwłocławską rezydencją biskupią. W 1798 r. ekonomię raciążską wydzierżawiono na okres 15 lat. W 1807r. na rozkaz Napoleona ekonomię przejął marszałek Soult, książę Dalmacji a po przegranej kampanii napoleońskiej w 1813 r. car Aleksander I wcielił ją do Skarbu Królestwa Polskiego. W 1867r. Raciążek utracił prawa miejskie.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych i św. Hieronima, ufundowany przez biskupa Hieronima Rozdrażewskiego w latach 1597–1612, renesansowy. W kościele znajduje się muzeum parafialne a w nim oprócz wielu ciekawych i cennych eksponatów, wykonany według przekazów przez królową Jadwi-gę ornat; ruiny dawnego zamku biskupów kujawskich. Zamek został wzniesiony przez biskupa Macieja z Gołańczy około 1330–1340r.

Rudak  – dzielnica Torunia. Osada wzmiankowana historycznie w 1340 r. (Rodecke) w dokumencie komtura nieszawskiego Heinricha Zenge, który sprzedał pewną część ziemi niejakiemu Hermannowi  Gerunge. Rudak tak jak i inne sąsiadujące wioski czynszowe: Gosorzyn, Stawki Małe, Stawki Duże oraz Piaski należał do komturstwa nieszawskiego. Opustoszałą wieś Rudak w 1603r. zasiedlił starosta dybowski  osadnikami olenderskimi. W 1661 r. jest wzmianka o karczmie znajdującej się na gruntach wsi Rudak i Gosorzyn, którą prowadził Jan Baron. Kilkakrotnie w historii Rudaka były przedłużane kontrakty osadnicze dla olendrów, zwykle na okres 40 lat i tak było m.in. w 1648 r., 1683 r., 1767r. oraz 1782r. W 1885 r. obszar Rudaka obejmował 812 ha, w tym aż 142 ha lasu. Rudak był zamieszkały przez 785 mieszkańców, z których 620 było wyznania ewangelickiego. Dzieci z rodzin ewangelickich uczęszczały do szkoły ewangelickiej, która w 1887 roku wykazywała ich 61 oraz 1 nauczyciela. W 1938 roku Rudak został przyłączony do Torunia.

Ciekawostki krajoznawczo–przyrodnicze: kościół pw. Opatrzności Bożej, wzniesiony w latach 1902–1909, jako ewangelicki; dawna pastorówka, obecnie plebania z lat 1902-1909; ruiny Fortu Kolejowego (Eisenbahnfort) z lat 1863–1866 na planie sześcioboku; cmentarz ewangelicki przy ul. Włocławskiej z połowy XIX wieku oraz cmentarz ewangelicki przy ul. Rudackiej, także z połowy XIX wieku. Pomniki przyrody: przy ul. Lipnowskiej, pomiędzy wyrobiskiem, a Fortem XV głaz narzutowy o obwodzie 12,7 m, przy ul. Rudackiej 45/60 skupienie 6 dę-bów szypułkowych o obwodzie 253–379 cm i wysokości 21–23 m, przy ul. Rudackiej, obok cmentarza ewangelickiego dąb szypułkowy o obwodzie 566 cm i wysokości 20 m.

Rybitwy  – bardzo stara osada nad Wisłą wymieniana w latach 1274 i 1318 jako leżąca w woj. brzesko–kujawskim. Król Kazimierz Wielki lokował tam w 1358 r. sołectwo. Wieś do rozbiorów Polski stanowiła własność królewską w starostwie bobrownickim, w 1673 r. była opustoszała. W latach 1775–1779 zasiedlona przez osadników olenderskich. W XIX w. zamieszkana przez drobną szlachtę.

Ciekawostki krajoznawcze: chaty olenderskie z połowy XIX w.; kaplica poewangelicka z 1930 r. obecnie należąca do parafii w Bobrownikach; cmentarz ewangelicki z XVIII w.

Siarzewo  – wieś. W II połowie XVI w. wieś należała do klucza raciążskiego dóbr biskupów włocławskich. W 1644 r. biskup włocławski zawarł kontrakt osadniczy z olendrami ze wsi „Psiarzewo”, który następnie przedłużył w 1738 r. W tym czasie obok wsi istniała na zachód osada Siarzewo Holendry. Do końca XVIII w. należała do biskupów włocławskich. W 1827r. we wsi było 10 domów z 73 mieszkańcami.

Sierzchowo  – wieś. W II połowie XVI w. była własnością szlachecką Sierzchowskiego. W 1775r. razem z Unimierzem posiadała 19 domów. W 1779 r. należała do Wyczechowskiego, później do Antoniego Szydłowskiego. Około 1870r. folwark Sierzchowo miał prawie 150 ha powierzchni. Pod koniec XIX w. do majątku należały: młyn parowy, wiatrak oraz cegielnia.

Ciekawostki krajoznawcze: dwór z połowy XIX w; kaplica przebudowana z dawnej kuźni oraz pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX w.

Silno  – wieś. Wymieniona w 1391 r. jako własność księcia opolskiego Władysława. W 1595r. był tam młyn dzierżawiony przez mieszczanina toruńskiego Franciszka Wunscha. W 1640r. król Jan Kazimierz potwierdził kontrakt na Silno dla osadników olenderskich. Silno było w okresie XVIII i XIXw. miejscem przyjmowania tratw kierowanych przez flisaków, dla potrzeb którego w XIX w. funkcjonowało tam aż 6 karczem. W okresie rozbiorowym miejscowość leżała na granicy zaboru pruskiego i rosyjskiego.

Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka przydrożna z 1939 r.; cmentarz menonicki z XVIII w.; dawny budynek straży granicznej z XIX w.; pomnik i grób miejscowego nauczyciela Paula Hinza oraz unikalny słup wodowskazowy we Wiśle.

Słońsk  – wieś. Gród nadany w 1185 r. przez księcia mazowieckiego Leszka kapitule kujawskiej we Włocławku. W 1241r. pojawił się w źródłach kasztelan słoński. Od roku 1670 do 1793 występują dziedziczni dzierżawcy nazywani starostami słońskimi m.in. byli to: Niemojewscy, Dąbrowski, Kościelscy. Słońsk w XVII w. został zasiedlony przez osadników olenderskich. W 1776 r. król Stanisław August potwierdził miejscowym olendrom prawo do wieczystej dzierżawy. W 1782r. biskup włocławski udzielił osadnikom w Słońsku prawa do budowy domu modlitwy, szkoły oraz na założenie cmentarza.

Szpetal Dolny  – dzielnica Włocławka. Nazwa pochodzi od szpitala św. Gotarda ufundowanego dla cystersów na początku XII w. przez wojewodę łęczyckiego Bogusza. W latach 1242–1243 klasztor cystersów został zniszczony przez Prusów, którzy wymordowali część zakonników. Opuszczony przez cystersów z Lubiąża został przejęty w 1285 r. przez cystersów z Byszewa. Klasztor został uposażony 2 wios-kami: Złotopolem i Konarzewem. W 1358r. na drodze zamiany Szpetal przechodzi w ręce Hektora Łąckiego, stając się własnością rycerską. W II połowie XVI w. wieś jest własnością Chodorąskiego a od 1695 Kazimierza Rutkowskiego. W 1789 r. po śmierci Józefa Rutkowskiego majątek obejmował: wsie Lisek, Suszyce, Kulin, Skórzno, Chełmicę Wielką, Wichowo, Łochocin, Popowo, Rachcin, Rzeczno, Pilichnowo, Krajczynko oraz Krępę. W 1841 r. dobra zostały rozdzielone na Szpetal Dolny i Szpetal Górny. W 1564 r. wieś posiadała kościół parafialny św. Wojciecha, który spłonął na początku XIX w. W końcu XIX w. znajdowała się w Szpetalu Dolnym fabryka obić papierowych oraz fabryka serów.

Szpetal Górny  – wieś. W 1842 r. rozdzielono majątek Szpetal na Górny i Dolny. W 1886 r. do Szpetala Górnego należał Kulin i Rutkowice, co dawało łączną powierzchnię około 616 ha. Około 1816r. doszło do przeniesienia parafii ze Szpetala Dolnego do Szpetala Górnego.

Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Józefa wzniesiony w latach 1808–1809 sumptem dziedzica Mariana Rutkowskiego, klasycystyczny; pozostałości zespołu dworskiego z lamusem z przełomu XVI i XVII w.; park krajobrazowy z XIX w.

Tążyna  – rzeka. Wypływa w okolicy Szadłowic w górnym odcinku jako Kanał Parchański, a ujście ma w Wiśle pod Otłoczynem. Posiada około 50 km długości. W okresie rozbiorów Polski stanowiła naturalną granicę państwową pomiędzy zaborem pruskim i rosyjskim. Wzdłuż dolnego odcinka rzeczki ciągnie się wał przeciwpowodziowy.

Toruń  – miasto liczące 206 tys. mieszkańców – stolica samorządowa woj. kujawsko–pomorskiego od 1999r. Miasto położone nad Wisłą i Drwęcą na skraju Puszczy Bydgoskiej. Prawa miejskie otrzy-mało w 1233r. Pierwotnie funkcjonowały dwa osobne organizmy miejskie: kupieckie Stare Miasto i rzemieślnicze Nowe Miasto, które zostały połączone w 1454r. Miasto pełniło rolę przywódczą w okresie wojny 13–letniej w Związku Pruskim. W Toruniu zostały podpisane dwa traktaty pokojowe w 1411 i 1466 r. znane pod mianem pokoju toruńskiego. Od 1466r. Toruń otrzymał od kolejnych królów polskich liczne nadania ziemskie, prawa oraz przy-wileje. W późnym średniowieczu Toruń był bardzo bogatym miastem, leżącym na kupieckich szlakach. W 1645 r. z inicjatywy królewskiej doszło do spotkania katolików i protestantów znanego pod nazwą „Colloquium charitativum”. Koniec XVII i cały XVIII w. dla miasta to pasmo zniszczeń związanych z toczącymi się wojnami. Pomiędzy 28 kwietnia a 11 maja 1809 r. miasto było siedzibą Rady Stanu Księstwa Warszawskiego. Po uzyskaniu niepodległości w 1920r. Toruń został siedzibą woj. pomorskiego. Toruń jest bardzo dużym ośrodkiem uniwersyteckim, kulturalnym i intelektualnym. Posiada także wiele znaczących zabytków m.in. ratusz staromiejski, katedrę św. Janów, kościoły: św. Jakuba, NMP, śś Piotra i Pawła, św. Krzyża, Dom Kopernika, Kamienicę Pod Gwiazdą, dobrze zachowane fortyfikacje miejskie z bramami i basztami średniowiecznymi, liczne spichlerze, kamienice mieszczańskie, ruiny 2–ch zamków oraz znakomicie zachowaną pruską twierdzę artyleryjską. Miasto posiada duży węzeł komunikacyjny drogowy i kolejowy oraz znakomicie rozwiniętą sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej. Od 1997 r. wpisane jest na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. W centrum miasta liczne pomniki przyrody m.in. na terenie Ogrodu Zoobotanicznego: platan klonolistny o obwodzie 422 cm i wysokości 25 m, sosna czarna o obwodzie 234 cm i wysokości 17 m oraz dąb szypułkowy o obwodzie 324 cm i wysokości 25 m. Przy pl. Rapackiego: dąb szypułkowy o obwodzie 380 cm i wysokości 26 m oraz drugi dąb przy skrzyżowaniu ul. Chopina i Alei 500–lecia o obwodzie 315 cm i wysokości 30 m.

Waganiec  – wieś siedziba gminy. W II połowie XVI w. „Wagancze” była własnością szlachecką min. Kościelskich, Niszczewskich oraz Waganieckich. W końcu XVIII w. została zasiedlona przez olendrów. W 1837 r. kolejnym właścicielem folwarku i wsi jest Ignacy Marek Gostomski, herbu Nałęcz. Przez teren majątku w 1862 r. przeprowadzona została linia Kolei Nadwiślańskiej. Przed I wojną światową właścicielem majątku Waganiec był niejaki Boye, po nim w 1908 r. nabywcą został Kazimierz Bacciarelli. W latach 1914–1945 majątek należał do jego syna Bogusława Bacciarellego. Tak Kazimierz jak i Bogusław byli potomkami słynnego malarza włoskiego Marcellego Bacciarellego, tworzącego na dworze króla Stanisława Augusta i żyjącego w latach 1731–1818.

Ciekawostki krajoznawcze: ruina dworu z przełomu XIX i XX w.; pozostałości parku krajobrazowego z początku XX w.; młyn elektryczny, murowany z 1910 r. oraz zespół dworca kolejowego z przełomu XIX i XX w.

Wąkole  – osada nad rz. Mień wymieniona w XVII w. należąca do Jakuba, a później do Karola Zielińskich. W II połowie XVIII w. zasiedlona przez osadników olenderskich. W 1789r. była własnością Aleksandra Zielińskiego. W okresie międzywojennym należała do Witolda Święcickiego i Władysława Buczkowskiego.

Ciekawostki krajoznawcze: dworek z początku XX w.  obecnie siedziba leśnictwa Wąkole; park dworski z początku XX w.; zrujnowany częściowo młyn wodny z początku XXw.

Wilcze Kąty  – wieś. Osada wymieniona w 1660 r. jako zniszczona i wyludniona po wojnie szwedzkiej. W 1740r. ponownie lokowana przez Zielińskich. Około 1769r. właścicielami wsi byli Hieronim i Marceli Zielińscy. W końcu XVIII w. dla osadników menonickich powstała kaplica luterańska, która skupiała wiernych z okolicy tzn. z Wilczych Kątów, Kwirynowa, Pokrzywna i Zabłocia. W 1827 r. we wsi było 8 domów z 78 mieszkańcami. W 1868 r. wieś przeszła  do Urbańskich. Do 1848 r. był tam kantorat kościoła ewangelicko–augsburskiego.

Ciekawostki krajoznawcze: cmentarz ewangelicki z II połowy XVIII w. z pojedynczymi nagrobkami; budynek dawnego kantoratu wraz z ruiną dzwonnicy z połowy XIX w.; chaty drewniane typu olenderskiego z XIXw.

Wisła  – rzeka. królowa polskich rzek posiada źródła na stokach Baraniej Góry (wysokość 1214 m n.p.m.) w Beskidzie Śląskim. Posiada całkowitą długość 1048 km. Rzeka uchodzi do Zalewu Wiślanego powyżej Elbląga. Wody Wisły są prowadzone z południa na północ kraju. Wisła przepływa przez wiele miast m.in. Kraków, Kazimierz Dolny, Puławy, Warszawę, Płock, Włocławek, Toruń, Chełmno, Grudziądz i Malbork. Przyjmuje po drodze wiele dopływów m.in. Sołę, Dunajec, San, Wieprz, Pilicę, Bug, Narew, Drwęcę, Brdę, Wdę, Osę i Liwę. Pomiędzy Płockiem, a Włocławkiem na Wiśle znajduje się zbiornik włocławski o powierzchni ok. 70 km2 powstały w 1970r. w wyniku usytuowania zapory i elektrowni we Włocławku. Zalew jest wykorzystany do uprawiania sportów wodnych. Od Nieszawy Wisła płynie Kotliną Toruńską dzieląc od północy ziemię dobrzyńską, a od południa Kujawy.

Witoszyn  – osada wymieniona w 1595 r. jako własność Witoskich. Następnie w rękach Chełmickich do 1834r., kiedy władze carskie skonfiskowały majątek Eustachemu Chełmickiemu za udział w Powstaniu Listopadowym. W II połowie XIX w. własność Szatkowskich, a w okresie międzywojennym Kosobudzkich.

Ciekawostki krajoznawcze: chata z I połowy XIX w,; cmentarz ewangelicki z XVIII w.; kaplica p.w. Niepokalanego Serca NMP z 1957r.

Włęcz  – wieś. wzmiankowana w I połowie XV w. jako własność Jana, stolnika dobrzyńskiego. W połowie XVI w. należała do Jadwigi i Doroty, córek Andrzeja Sumińskiego. Później weszła w skład dóbr Steklin a nas-tępnie majętności Nowogródek. W I połowie XVII w. osada została zasiedlona przez menonitów. W 1702 r. Włęcz i okolica zostały spustoszone przez wojska saskie. Od 1848 roku we Włęczu utworzono kantorat kościoła ewangelicko–augsburskiego.

Ciekawostki krajoznawcze: cmentarz ewangelicki, wcześniej meno-nicki założony w I połowie XVIIw.; budynek dawnego kantoratu wraz z ruiną dzwonnicy z I połowy XIXw.; chaty drewniane typu olenderskiego z XIX w.

Włocławek  – miasto liczące 125 tys. mieszkańców, położone nad Wisłą i Zgłowiączką. W połowie X w. we Włocławku funkcjonował gród obronny ma-jący duże znaczenie, m.in. został wymieniony w kronice Galla Anonima jako jeden z najważniejszych grodów po Poznaniu i Gnieźnie. W połowie XII w. do Włocławka została przeniesiona z Kruszwicy siedziba biskupa kujawskiego. Około połowy XIII w dokonano próby lokacji miasta; ponownie prawa miejskie Włocławek otrzymał w 1339 r. Szczególny rozkwit biskupiego miasta nastąpił po 1466 r. (II pokój toruński) w wyniku handlu zbożem i drewnem. Od  1520r. istniała tam królewska komora celna. Jako prywatne miasto biskupie Włocławek był ośrodkiem życia kulturalnego, religijnego i przemysłowego. Wojny w XVII i XVIII w. oraz rozbiory Polski doprowadziły miasto do upadku i zniszczenia. Po drugim rozbiorze Włocławek znalazł się w zaborze pruskim, a po 1815r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1799r. w mieście powstała nowoczesna papiernia. Od 1862 r. Włocławek uzyskał połączenie kolejowe z Kutnem i Toruniem. W latach 1975–1998 miasto było stolicą woj. włocławskiego. Z pośród wielu obiektów zabytkowych należy wymienić: katedrę p.w. Wniebowzięcia NMP, kościół św. Jana Chrzciciela, koś-ciół św. Witalisa, zespół klasztorny reformatorów oraz pałac biskupów włocławskich. Miasto posiada Wyższą Szkołę Humanistyczno–Ekonomiczną oraz Wyższe Seminarium Duchowne. Włocławek ma doskonale rozwiniętą sieć szlaków turystyki pieszej i rowerowej.

Włoszyca  – wieś. część wsi w 1557r. należała do Adriana Tulibowskiego. W 1634r. stanowiła własność Grabskiego. W 1674r. podzielona pomiędzy 13 szlachciców, w tym czasie zamieszkiwało ją 59 plebejuszy: W 1779r. należała  do Jakuba Wodzyńskiego. Około 1827r. doliczono się 21 domów mieszkalnych z 207 mieszkańcami. W 1886 r. znajdujący się tu folwark obejmował 601 mórg. W połowie XIX wieku właścicielem majątku był Feliks Mikorski (1800–1876), który swoje bajki drukował w „Przyjacielu Dzieci”.

Wołuszewo  – wieś wymieniona w II połowie XVI w. jako własność Niemojewskich. Do Wołuszewa w 1790 r. należały 2 młyny wodne oraz karczma, w tym czasie osadzeni zostali tam osadnicy olenderscy. W I połowie XIX w. część wsi została wchłonięta przez rozrastający się Ciechocinek i uzdrowisko. Na części tej założono plantację krzewów tarniny przeznaczonej dla ciechocińskich tężni.

Wólne  – wieś nad Wisłą. W źródłach występuje w 1557r. jako własność kasztelana brzeskiego  Jana ze Służewa. W latach 1634 i 1674 wymienia-na jako wieś z młynem. Około 1775 r. Posiadała 15 dymów. W 1779r. była własnością Józefa Dąbrowskiego. W 1827 r. wieś miała 127 mieszkańców. Pod koniec XIX w. we wsi był wiatrak oraz pokłady torfu; ówczesny folwark był rozległy na 128 ha.

Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka przydrożna.

Złotoria  – wieś wzm. w 1242r. położona w ziemi dobrzyńskiej w dobrach biskupów kujawskich. Lokowana w 1262r. na prawie niemieckim. W 1807r. podczas oblężenia Torunia, wojska francuskie rozebrały znajdujący się we wsi drewniany kościół. W 1904 r. wzniesiono nowy z cegły, w stylu neogotyckim.

Ciekawostki krajoznawcze: w widłach rzek Wisły i Drwęcy ruiny polskiego zamku z 1343r. wybudowanego przez Kazimierza Wielkiego. W 1376r. doszło do oblężenia zamku przez księcia szczecińskiego Kaźka. Zamek wcześniej w 1374r. został opanowany przez księcia gniewkowskiego Władysława Białego. Kaźko Szczeciński, wnuk Kazimierza Wielkiego odniósł tu śmiertelną ranę i 2. 01. 1377r. zmarł na zamku w  Bydgoszczy. W 1391 r. książę Władysław Opolczyk oddał zamek pod zastaw krzyżakom, a wykupił go w 1405r. Władysław Jagiełło. W dniu 2.09.1409r. doszło do  zdobycia zamku i wycięcia w pień załogi przez krzyżaków. Zamek pozostaje od tego czasu w ruinie.