TORUŃ - Zamek Bierzgłowski - TORUŃ

 

.

 Opis znakowanego szlaku turystycznego w kolorze zielonym (zawarty w Informatorze nr 3 dostępnym w BORT PTTK w Toruniu) przybliża turystom okolice Torunia.  Szlak zielony zwany szlakiem "Martyrologii narodu polskiego" liczy 38 km długości - rozpoczyna i kończy się  w Toruniu.

 

0,0 km Toruń  /skrzyżowanie ul. Grudziądzkiej i Bażyńskich/. Miasto liczące ponad 200 tyś. mieszkańców leżące nad rz. Wisłą i Drwęcą, Od 1992 roku siedziba biskupia diecezji toruńskiej. Miasto o bogatych tradycjach i historii, licznych zabytkach i atrakcjach turystycznych. 

Prawa miejskie Toruń otrzymał w 1233 roku, dzięki swojemu dogodnemu położeniu komunikacyjnemu stając się w szybkim czasie miastem dużym, pięknym i bogatym. W średniowieczu  należy do związku miast hanzeatyckich. Po wojnie z krzyżakami w 1411 roku został tu podpisany l Pokój Toruński. Wojna trzynastoletnia, której początkiem było w 1454 roku zniszczenie zamku krzyżackiego przez mieszczan miała, także epilog w Toruniu bowiem w 1466 roku podpisano tu II Pokój Toruński. W XVII wieku wskutek wojen szwedzkich następuje stop­niowy upadek znaczenia miasta. W latach zaboru jest wfączony do państwa pruskiego. W 1920 roku powraca do niepodległej Polski. We wrześniu 1939 roku okupant hitlerowski przerywa rozwój miasta. II wojna światowa dla Torunia zakończyła się w dniu 1.11.1945 roku, miasto zostało wyzwolone przez Armię Radziecką. 

Toruń Brama Mostowa  

Fot. H. Miłoszewski.

         

Obecnie stanowi duże centrum naukowe, kulturalne i przemysłowe. Posiada Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wyższą Szkołę Oficerską im. gen. J. Bema i Wyższe Seminarium Ducho­wne im. ks. S. Frelichowskiego. Miasto jest chętnie odwiedzane przez turystów, którym zapewnia się niepowtarzalny klimat. gościnną atmosferę oraz przepiękne zabytki z przeszłości, tj. :  katedra Św. Janów, kościół NMP, kościół Św. Jakuba,  ratusz staromiejski, kamienica "Pod Gwiazdą", Dom Kopernika, zespół średniowiecznych murów obronnych łącznie z Krzywą Wieżą, ruiny zamków : Dybów i krzyżackiego oraz szereg zabytkowych spichlerzy, pałaców i kamienic, To naprawdę warto zobaczyć

 

2,5 km Toruń   /TZUM – Spomasz/. Przed II wojną światową znajdowała się w tym miejscu Fabryka Smalcu popu­larnie nazywaną "Szmalcówką". Od 1940 roku do czer­wca 1943 roku na jej terenie mieścił się obóz dla wysiedlonych, a potem obóz pracy. W obozie przetrzymywani byli Polacy wysiedleni z terenu pow. toruńskiego, wąbrzeskiego oraz świeckiego. Tygodniowo przez obóz przechodziło około 3000 osób, z których część zmarła wskutek okropnych warunków sanitarnych w tym około 400 dzieci. Dojazd MZK.

6,0 km Łysomice /Leśnictwo/. Zabudowania leśniczówki Łysomice położonej na skraju kompleksu leśnego, przy szosie Toruń - Gdańsk, Dojazd PKS.

10,5 km "Las Piwnicki' - rezerwat przyrody o pow. 37,2 ha utworzony w 1956 r. obejmujący fragment pierwo­tnego lasu mieszanego sosnowo - dębowego. W rez. występują około 300 - letnie dęby i około 160 - letnie sosny, z których część systematycznie usycha. Przez re­zerwat przepływa Struga Piwnicka zwana też Strugą Łysomicką. Naukowcy z UMK w Toruniu od lat prowadzą tu swoje badania, związane z ochroną środowiska.

11.2 km Strugaj - mała osada leśna sąsiadująca z rezer­watem przyrody. Dawniej jedno z domostw pełniło rolę gajówki Strugaj.

12,0 km Piwnice - wieś wzm. w 1346 roku jako folwark krzyżacki w komturstwie bierzgłowskim. Gniazdo rodzinne rodu Piwnickich, u których wieś w posiadaniu od potowy XVI wieku do początku XIX, Ciekawostki : dwór z przy­budówkami pochodzący z początku XX w. zbudowany przez rodzinę Meisterów. Dwór otoczony parkiem z połowy XIX wieku, w którym 17 gatunków drzew. Obecnie dwór i park stanowią własność Rolniczego Zakładu Doświadczalnego UMK w Toruniu, Na zach, krańcu miejscowości Obserwatorium Astronomiczne UMK skupiające astronomów i radioastronomów prowadzących badania naukowe na niebie. Placówkę po zgłoszeniu można zwiedzić. Dojazd PKS.

 

Piwnice - Radioteleskop Centrum

 Astronomii UMK w Toruniu    Fot.  T. Perlik

14,0 km Różankowo - wieś założona w 1819 roku. Ciekawostki: dwór o skromnych cechach klasycystycznych z przełomu XIX i XX wieku, zbudowany przez Gustawa Weinschek. Przed dworem trawnik z sadzawką otoczony krzewami karagany. Dwór okala park krajobra­zowy z XIX wieku, z 32 gatunkami drzew. Dojazd PKS.

15,3 km Świerczynki - wieś wzm. w 1345 roku, będąca w tym czasie w posiadaniu toruńskiego klasztoru benedyktynek. aż do sekularyzacji w 1834 roku. W 1445 roku jest wzm. parafia, szpital oraz szkoła. Ciekawostki: kościół paraf. Św, Jana Chrzciciela zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku jako gotycki. Częściowo zniszczony w czasie wojny 13 - letniej. Przebudowany w XVII wieku. W kościele rzeźba gotycka z połowy XVI wieku. Obok kościoła znajduje się budynek plebanii z XIX wieku. Dojazd PKS.

16,3 km Pigża  /budynek stacji PKP/ Linia kolejowa Toruń - Unisław została   zamknięta   w   1993 roku. W odległości około 1,5 km stąd znajduje się wieś Pigża wzm. w 1231 roku jako siedziba rycerza Pipina. Cieka­wostki : dwór z początku XX wieku zbudowany przez Wilhelma Kluga. W otoczeniu park z 23 gatunkami drzew m. in. jodła biała, wierzba mandżurska i żywotnik. Dojazd PKS.

17,5 km Leszcz - wieś wzm, w 1311 roku jako folwark, Gniazdo rodzinne rodu Leskich, m, in. z tej rodziny po­chodził bp chełmiński Stanisław Wojciech Leski ordyna­riusz w latach 1747 - 58. W 1440 roku na akcie erek­cyjnym Związku Pruskiego  jest  wymieniony Otto z Heselecht /Leszcza/ jako świadek. Ciekawostki; zabu­dowania dawnego dworu, sam dwór zniszczony w czasie II wojny światowej. Zdewastowany park krajobrazowy z XIX wieku, Około 500 m. na zach, od dawnego majątku znajduje się grodzisko średniowieczne czynne w XIV wieku, wyżynne owalne.

16,5 km Podleszcz - przysiółek wiejski pomiędzy Lesz­czem a Zamkiem Bierzgłowskim.

21,0 km Zamek Bierzgłowski - wieś wzm. w 1242 roku jako gród krzyżacki, Według Steinbrechta został on zbu­dowany w miejscu pruskiego grodu należącego do rycerza Pipina, zdobytego przez Krzyżaków w 1232 roku. W latach 1386 - 1416 wymieniany jako folwark komturstwa bierzgłowskiego, W latach 1270 - 1415 Zamek Bierzgłowski jest siedzibą komturstwa. Ciekawostki: zamek krzyżacki murowany, który został wzniesiony w latach 1263 - 70 w miejscu umocnień drewnianych. Wokół zamku w latach 1260 - 83 toczyły się liczne walki związane z powstaniem Prusów. W roku 1271 jeden z oddziałów pod władzą Dziwana oblegał zamek podczas oblężenia wódz został śmiertelnie raniony przez komtura Arnolda Kropfa strzałą z kuszy. Po bitwie pod Grunwaldem zamek na krótko zajęty przez wojska polskie aby po l Pokoju Toruńskim od 1411 od 1454 roku pozostać w rękach krzyżaków. 

 

Zamek Bierzgłowski - Wieża bramna 

przedzamcza    Fot. H. Miłoszewski      

Późniejsze dzieje zamku związane są z jego właścicielami i tak od 1466 roku od 1520 roku zamek w rękach króla polskiego, od 1520 roku do potowy XVIII wieku należy do miasta Torunia aby w XIX wieku znaleźć się w rękach prywat­nych. Zamek był plądrowany przez wojska szwedzkie. saskie, rosyjskie oraz polskie w połowie XVIII i XIX wieku. W 1929 roku zamek zostaje wydzierżawiony przez bpa chełmińskiego Stanisława Wojciecha Okoniewskiego. który w 1933 roku kupił go na potrzeby diecezji. W 1936 roku w obecności prymasa Augustyna HIonda, wojewody Władysława Raczkiewicza, generałów Bortnowskiego i Thomee oraz prezydenta Torunia Leona Raszei dokonano uroczystego otwarcia w zamku Domu Rekolekcyjnego, Od 1945 roku do 1992 roku zamek mieścił Zakład Opieki Społecznej, Zamek krzyżacki składał się z zamku głównego wzniesionego na planie czworoboku z dwoma prostopadłymi do siebie skrzydłami pd. i zach. oraz z przedzamcza. 

Skrzydło zachodnie mieściło refektarz i kapitularz, a pd. dom mieszkalny komtura i rycerzy zakonnych. Stronę pn. i wsch. zamykał mur obwodowy, który w 2/3 zbudowany był z głazów narzutowych a w wyższych par­tiach z cegły. Od pd. brama wjazdowa z przedzamcza z portalem z około 1305 roku. Przedzamcze od zamku oddzielała mokra fosa. Wieża bramna prowadząca na przedzamcze w dolnych partiach o układzie gotyckim z XIV wieku w górnych z około 1860 roku,Główne elementy zamku są zachowane w niezmienionej formie. Obok zamku park krajobrazowy z 25 gatunkami drzew /m.in, 150 - letni żywotnik, cisy, daglezje/ pochodzący z początku XIX wieku. W parku zrujnowany grobiec Hosbachów, dawnych właścicieli zamku. Przy wiejskiej drodze dąb szypułkowy - pomnik przyrody o obw, 386 cm w wieku 250 lat. Dojazd PKS.

27,5 km Olek - osada leśna z leśniczówko, leżącą nad Strugą Piwnicką. Ciekawostki; w pobliżu strugi głazy na­rzutowe w ilości 3 sztuk /obw 4,1-7,8 m. wysokość 0,9-1,4 m/ uznane za pomnik przyrody. Na terenie starej żwirowni głaz narzutowy, także pomnik przyrody o obwodzie 6,0 m i wysokości 1,7 m.

27,7 km Olek /pomnik/. Mogiła harcerzy, których zamordowali hitlerowcy na drodze Olek- Leszcz. W 1944 roku chcąc zatrzeć po sobie ślady przewieźli zwłoki w miejsce, w którym znajduje się obecnie płyta nagrobna. Po drugiej stronie Strugi Piwnickiej znajduje się schron żelbetonowy z czasów II wojny światowej.

31,3 km Barbarka /cmentarz/. Cmentarz zamordo­wanych Polaków w liczbie ok. 1000, więźniów toruńskiego Fortu VII. Ciała ofiar były pochowane w 6 - ciu wspólnych mogiłach, W 1944 roku hitlerowcy zacierając po sobie ślady spalili wydobyte zwłoki z 5 - ciu mogił. Na cmen­tarzu w miejscu tragedii znajduje się pomnik oraz pamiątkowa tablica.

 

32,0 km Barbarka    /osada leśna/. W 1340 roku jest tu wzm. młyn wodny, który otrzymał Henryk Junghorn z nadania komtura bierzgłowskiego Jana Nothafta. W 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadaje młyn miastu Toruniowi, wkrótce po nadaniu znów w rękach prywat­nych. Pierwsza kaplica Św. Barbary istniała tu rzekomo w 1299 roku /Sancta Barbara in Bermol/ w miejscu ob­jawienia się świętej. W 1475 roku bp chełmiński Wincenty Kiełbasa buduje nową. kaplicę, która od 1488 roku podlega Toruniowi. Według opisu w 1875 roku cudowne źródło nakryte było kamieniem młyńskim a woda nabierana była przez otwór znajdujący się w środku. Przez długi czas kapliczka na Barbarce stanowiła miejsce odpustów z okazji Zielonych Świątek. Ciekawostki: kaplica Św. Barbary, drewniana - murowana zbudowana w 1842 r. w miejscu poprzednich. Podlega kościołowi Św, Antoniego w dzielnicy Toruń - Wrzosy.

Barbarka - kaplica

 Fot. H.Miłoszewski

35,5 km Toruń /Fort VII/. Zbudowany w latach 1880 - 82. Stanowił jeden z 15 dużych elementów dawnej pruskiej twierdzy Toruń. Szczególnie ponurą kartą w historii fortu jest takt utworzenia tu w październiku 1939 roku więzienia policyjnego, które istniało do stycznia 1940 roku, W tym czasie więziono w nim Polaków kobiety i mężczyzn, głównie inteligencję /księży, nauczycieli oraz członków Związku Zachodniego/. W forcie istniało 40 cel, w których przebywało od 20 do 40 osób. Przez Fort VII przeszło około 2000 osób. Egzekucje hitlerowcy przeprowadzali w lasach koło Barbarki oraz Przysieka.

  Toruń Fort VII    Fot. H. Miłoszewski

38,0 km Toruń  /Dworzec PKP Toruń Północ/. Koniec szlaku zielonego na przystanki linii autobusowej nr 27, przy Szosie Chełmińskiej.                                                    Henryk Miłoszewski