LXVIII wycieczka piesza z cyklu „60+ z PTTK”
29 listopada 2023 r.
W trakcie 68 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK” poznaliśmy pozostałe obiekty zaliczane do kanonu Odznaki Krajoznawczej „Znam Toruń” – część 3. Odznaka ta została ustanowiona przez Oddział Miejski PTTK w Toruniu z okazji:
· 100-lecia OM PTTK w Toruniu
· 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika
· 790-lecia lokacji miasta Torunia.
Celem O.K. „Znam Toruń” jest popularyzowanie wśród turystów historycznych i turystycznych obiektów miasta Torunia – wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Wykaz obiektów:
· Ruiny zamku królewskiego „Dybów
· Łuk Cezara (ul Piekary 33/37)
· Krzywa Wieża (ul. Pod Krzywą Wieżą 1)
· Brama Klasztorna (ul. Ducha św. 1)
· Pałac Dąmbskich (ul. Żeglarska 8)
· Katedra Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (ul. Żeglarska)
· Dom Kopernika (ul. Kopernika 15/17)
· Kościół św. Ducha (Rynek Staromiejski)
· Budynek poczty (Rynek Staromiejski 15)
· Kościół Wniebowzięcia NMP (ul. Panny Marii)
· Kamienica „Pod Gwiazdą” - Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu (Rynek
Staromiejski 35)
· Tablica pamiątkowa Zwi Hirscha Kalischera (ul. Szeroka 46)
· Dwór Artusa (Rynek Staromiejski 6)
· Pomnik M. Kopernika (Rynek Staromiejski)
· Ratusz Staromiejski - Muzeum Okręgowe w Toruniu (Rynek Staromiejski 1)
· Dom Eskenów - Muzeum Historii Torunia (ul. Łazienna 16)
· Teatr Baj Pomorski (ul. Piernikarska 9
· Kościół św. Jakuba Apostoła (Rynek Nowomiejski)
Spotkaliśmy się przy placu Armii Krajowej i ruszyliśmy w kierunku ruin zamku królewskiego „Dybów”.
Ruiny zamku królewskiego „Dybów – gotycki zamek powstał w latach 1422-1462 z nakazu króla Władysława Jagiełły. Na początku był to tylko budynek ceglany, później wzmocniony i otoczony wysokim murem. Po przeciwnej stronie wzniesiono bramę wjazdową. Zamek był siedzibą królewskich starostów dybowskich. Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466) często bywał na zamku król Kazimierz Jagiellończyk. Warownię zniszczono w czasie wojen polsko-szwedzkich. Od 1998 roku przez kilka sezonów na zamku prowadzono prace archeologiczne.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Ruszyliśmy dalej, aby wejść na most Piłsudskiego. Po drodze minęliśmy pomnik przyrody, topolę czarną, znajdujący się przy ul. Dybowskiej (wymiary drzewa: obwód – 635 cm, wysokość – 26 m, rok uznania – 1994). Dotarliśmy do ul. Piekary, do Łuku Cezara.
Łuk Cezara – kamienica barokowa z XVIII wieku. Fasada z bogatą barokową dekoracją. W 1910 roku, próbując połączyć starówkę z Bydgoskim Przedmieściem, przebito przejście przez kamienicę. Pomysłodawcą był architekt Karl Caesar. W 1936 roku przebito dużo szersze przejście pod sąsiednimi kamienicami, wg pomysłu architekta miejskiego Ignacego Tłoczka. Pod barokową przeprowadzono wówczas także tory tramwajowe. Na szczycie barokowej kamienicy znajduje się figura archanioła Michała z trąbką, po jego bokach stoją puchary oraz metalowe chorągiewki.
Ulica Piekary doprowadziła nas do ul. Pod Krzywą Wieżą, do znajdującej się tam baszty.
Krzywa Wieża - baszta powstała w połowie XIV wieku. W XVIII w. przeznaczona na więzienie dla kobiet, później na rusznikarnię, a w połowie XIX w. na kuźnię. Baszta pochyliła się na skutek osiadania podłoża. Wysokość budynku od poziomu ulicy 15 m, odchylenie od pionu mierzone na górze – 1,4 m.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Następnym obiektem była Brama Klasztorna - zbudowana w I połowie XIV w., zwana Bramą św. Ducha lub Szpitalną. Nadbudowana w XV w. W bramie pozostały ślady po oryginalnej bronie oraz drewniane wrota z furtą z XIX w. Jej nazwa nawiązuje do nieistniejącego klasztoru benedyktynek.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Przy ul. Żeglarskiej znajdują się dwa obiekty wchodzące w skład kanonu odznaki Znam Toruń:
Pałac Dąmbskich – barokowy budynek z 1693r. wybudowany dla Stanisława Kazimierza Dąmbskiego, biskupa włocławskiego, w miejscu średniowiecznych kamienic. Jego fasada jest bogato zdobiona ornamentyką roślinną wykonaną w stiuku. W XIX w. w pałacu mieścił się Hotel Gdański, a po II wojnie światowej budynek był siedzibą Wydziału Sztuk Pięknych UMK. Od 2014r. mieści się tu Teatr Muzyczny.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Katedra Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty – gotycka świątynia, najstarsza w Toruniu, wznoszona etapami od II połowy XIII w. Początkowo kościół farny Starego Miasta, w latach 1559-1596 symultaniczny, w okresie 1596-1773 należał do jezuitów, a potem znalazł się w rękach księży diecezjalnych. Najstarsza część – prezbiterium z XIII w. Świątynia zbudowana z cegły o układzie gotyckim i wendyjskim, na kamiennym cokole. Posiada układ trzynawowy z wydzielonym prezbiterium, w którym są sklepienia krzyżowe i gwiaździste, w nawach gwiaździste. W latach 1469-1473 podwyższono wysokość naw kościoła do obecnej wysokości, tj. ponad 27 m oraz przykryto je dachem. Wieża ma wysokość 52 m. W niej zawieszony dzwon „Tuba Dei”, jeden z największych i najstarszych w Polsce. Dzwon odlany w 1500 roku, waży 7238 kg, ma średnicę 2,27 m i wysokość ponad 2 m. Na wieży znajduje się niezwykły zegar flisaczy z gotyckim mechanizmem i tarczą z jedną wskazówką „Digitus Dei” – Palec Boży. W kościele znajduje się 8 bocznych kaplic oraz 9 ołtarzy. Na ścianach i filarach w nawach wiszą liczne epitafia, a w posadzce płyty nagrobne. Główne organy z 1878 roku wykonane przez Maxa Terletzkiego.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Ulicą Kopernika doszliśmy do Domu Kopernika. Jest to zespół dwóch gotyckich kamienic zbudowanych na początku XV w. Kamienica nr 15 w latach 1464-1480 była własnością kupca Mikołaja Kopernika. Wewnątrz zachował się strop z I połowy XV w., pokryty w XIX w. polichromią oraz kąt kuchenny. Wnętrza kamienic mieszczą zbiory Muzeum Okręgowego – Oddziału Dom Mikołaja Kopernika.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Kościół św. Ducha, znajdujący się przy Rynku Staromiejskim, zbudowany został w latach 1752-1756 wg projektu Efraima Schroegera, z przeznaczeniem na zbór ewangelicki. Z powodu istniejącego zakazu królewskiego wieżę kościelną o wysokości 64 m pobudowano dopiero w latach 1897-1899. Od 1945 roku świątynia należy do jezuitów, pełniąc rolę ośrodka duszpasterstwa akademickiego. Wewnątrz nieliczne wyposażenie późnobarokowe z okresu budowy.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Obok mieści się budynek poczty. Nic jednak nie zobaczyliśmy, ponieważ budynek jest w remoncie. Jest to neogotycki gmach wybudowany w latach 1881-1884. Budynek zwieńczony dwuspadowym dachem z rozbudowanymi mansardami zasłoniętymi schodkowymi szczytami. Po 1892 roku gmach powiększono o sąsiednią kamienicę, mieszczącą Hotel de Varsovie, w którym zatrzymał się Napoleon Bonaparte w 1812 roku. Budynek przedstawia typową architekturę niemieckich gmachów pocztowych z końca XIX wieku. Wnęki elewacji bocznej i budynków podwórzowych posiadają dekorację sgraffitową z ornamentami roślinno-geometrycznymi. Pierwotnie budynek posiadał wieżyczkę telegraficzną. Istniała jeszcze w okresie międzywojennym. Uszkodzona w czasie II wojny św. i rozebrana. Dziś widnieje tylko fragment niezakończonej wieży.
Przy ul. Panny Marii stoi kolejny obiekt Kościół Wniebowzięcia NMP – gotycki, zbudowany przez franciszkanów w okresie od I połowy XII do II połowy XIV wieku. Do 1557 roku kościół należał do franciszkanów, w latach 1557-1724 znalazł się w rękach protestantów, w kolejnych latach 1724-1805 u bernardynów, a od 1830r. jest to kościół parafialny. Kościół zbudowany z cegły o układzie gotyckim, posiada układ halowy 3-nawowy z wydzielonym prezbiterium (najstarsza część). W prezbiterium, po lewej stronie, w latach 1636-1637 dobudowano mauzoleum królewny Anny Wazówny, zmarłej siostry króla Zygmunta III Wazy. Kościół jest bezwieżowy, posiada jedynie 3 sygnaturki (reguła zakonu żebraczego). Na początku XIX wieku, podczas wojen napoleońskich, zniszczony kościół i klasztor zamieniono na magazyn. Po wojnie, w 1839 roku, odbudowano tylko kościół. Wnętrze kościoła bogate, pochodzi z XIV-XIX wieku. Wszystkie ołtarze kościelne są z XVIII wieku, z okresu bernardyńskiego. W prezbiterium znajdują się gotyckie stalle z XV w. oraz naścienne epitafia i kamienne płyty nagrobne. W nawach są gotyckie malowidła z XIV i XV w. oraz w nawie północnej barokowa oprawa organów z 1609 roku. Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
We wschodniej pierzei Rynku znajduje się Kamienica „Pod Gwiazdą” - Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu – zbudowana w II połowie XIII w. jako gotycka, przebudowana w II połowie XIV oraz w końcu XVII w. W 1495 roku należała do Filipa Buonaccorsi, zwanego Kallimachem, wychowawcy synów króla Kazimierza Jagiellończyka i doradcy króla Jana Olbrachta. W 1697 roku była własnością kupca Jana Zobnera, który przebudował ją w duchu baroku. Kamienica posiada rzeźbione schody, których strzegą rzeźby lwa i Minerwy, bogini rzymskiej (sztuki i rzemiosła, mądrości i nauki). We wnętrzu kamienicy znajduje się największy w mieście zespół polichromii stropowych. Elewacja frontowa bogato ozdobiona motywami roślinnymi i zwieńczona gwiazdą. Obramienie drzwi - barokowy portal kamienny. Obecnie siedziba Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Pozostałe obiekty znajdujące się przy Rynku Staromiejskim to:
Dwór Artusa – neorenesansowy budynek zbudowany w latach 1889-1891, w miejscu średniowiecznego Dworu Artusa, w którym podpisano II pokój toruński. W 1385 roku Dwór był siedzibą Bractwa św. Jerzego. W okresie międzywojennym miejsce najważniejszych uroczystości miejskich i państwowych. Od 1994 roku mieści się tu Centrum Kultury „Dwór Artusa”.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017.
Pomnik M. Kopernika – kamień węgielny pod budowę wmurowano w 1809 roku. Rzeźba astronoma została odlana w brązie wg projektu rzeźbiarza Fryderyka Tiecka w 1853r. Na granitowym cokole widnieje łaciński napis, w tłumaczeniu „Mikołaj Kopernik, torunianin, ruszył ziemię, zatrzymał słońce i niebo”.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Ratusz Staromiejski - Muzeum Okręgowe w Toruniu - powstawał etapami. W II poł. XIII w. powstały kramy i ławy chlebowe, w 1247 roku zaczęto budować wolno stojącą wieżę. Około 1250r. wybudowano halę targowo-sukienniczą, a w 1279 budynek ratuszowy. Na początku XIV w. dobudowano ławę sądową, aż w końcu XIV w. budowla przybrała obecną formę. W 1385 roku podwyższono wieżę ratuszową do wysokości 40 m. W 1603 roku mistrz Antoni von Obbergen nadbudował budynek o drugie piętro, ozdobił szczyty fasad oraz umieścił 4 renesansowe wieżyczki w narożnikach budowli. W tym czasie wieża otrzymała hełm ze złotą koroną. Ratusz ulegał zniszczeniom w czasie wojen napoleońskich oraz w roku 1945, kiedy urządzono w nim lazaret. Od średniowiecza pełnił funkcję centrum samorządowo-gospodarczo-handlowego. Piwnice ratusza o pięknych sklepieniach beczkowych wykorzystywano w średniowieczu na składy wina, później wprowadzono wyszynk piwa i wina. Piwnica pod wieżą miała status więzienia miejskiego. Na parterze mieściły się ławy chlebowe, izby Narad Sądu i Areszty, sukiennice, Sala Sądowa oraz Waga Miejska. Na piętrze Sala Królewska i Mieszczańska, Sala Senatu oraz Kancelaria. Na II piętrze miejskie archiwum i arsenał, zniszczone w 1703 roku. W 1501 roku w Sali Królewskiej zmarł król Jan Olbracht. Obecnie w ratuszu mieści się Muzeum Okręgowe.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Przy ul. Szerokiej zainteresowała nas Tablica pamiątkowa Zwi Hirscha Kalischera. Znajduje się ona na zabytkowej kamienicy wzniesionej miejscu, w którym istniał niegdyś dom najsłynniejszego toruńskiego rabina, Zwi Hirscha Kalischera (1795-1874), prekursora ruchu syjonistycznego i orędownika pomysłu emigracji Żydów do Izraela. Tablicę odsłonięto w 2011 roku.
Pozostały nam jeszcze trzy obiekty: Dom Eskenów, Teatr Baj Pomorski oraz kościół św. Jakuba Apostoła.
Dom Eskenów - Muzeum Historii Torunia – obiekt należy do Muzeum Okręgowego, zwany Pałacem Eskenów lub Czerwonym Spichlerzem. Najstarsza gotycka część kamienicy pochodzi z końca XIV w., należała wówczas do kupca, a potem burmistrza Henryka Hitfelda. Od XVI w. należała do rodziny Eskenów, toruńskich patrycjuszy, którzy w 1590 roku przebudowali ją na renesansową rezydencję. Z tego okresu pochodzi piękny portal z piaskowca oraz kamienne detale. Około 1830 roku za sprawą rodziny Telka nastąpiła przebudowa na magazyn, a w 1844 roku przez rozbudowę dawnej kamienicy Eskenów i dwóch sąsiadujących uzyskano wielki spichlerz, przykryty wspólnym dachem. Budowlę pokryto jaskrawym czerwonym kolorem.
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
Teatr Baj Pomorski – toruński teatr lalek, wystawiający głownie sztuki dla dzieci. W budynku przed wojną był Dom Harcerza, a od 1946 roku mieści się tu Teatr Baj Pomorski. Podczas II wojny św. służył niemieckiemu Teatrowi Zamkowemu. W latach 50. XX wieku został gruntownie zmodernizowany. W 2006 roku nastąpiła przebudowa bryły budynku – wejście do teatru w kształcie otwartej szafy. Teatr został założony przez repatriantkę z Wilna, Irenę Pikiel-Samorewiczową i w 1945 roku rozpoczął działalność w Bydgoszczy. W 1946 roku przeniesiony do Torunia na obecne miejsce.
Kościół św. Jakuba Apostoła – budowany etapami od 1309 roku, nieorientowany o układzie bazylikowym z wydzielonym prezbiterium. Zbudowany z cegły o układzie wendyjskim na kamiennym cokole. Budowę prezbiterium zakończono ok. 1320 roku, korpus świątyni ok. 1340, a wieżę (49 m wysokości) w 1350 roku. Od II połowy XIV w. do I połowy XV w. dobudowywano rzędy kaplic po obu stronach korpusu. Sklepienia prezbiterium i nawy głównej są gwiaździste, naw bocznych krzyżowe. Od połowy XIV w. do roku 1557 świątynia należała do cysterek-benedyktynek (przy świątyni istniał klasztor), do 1667 roku do ewangelików, następnie w latach 1667-1832 była własnością benedyktynek, a od 1833r, jest świątynią parafialną. Wnętrze kościoła pochodzi z okresu XIV-XIX w. – polichromia w prezbiterium z XIV w., renesansowe stalle z XVII w., gotycki obraz z XIV w. W nawie głównej prospekt organowy z 1611 roku oraz zespół malowideł ściennych z połowy XIV w. W nawie południowej krucyfiks z końca XIV w., tzw. Drzewo Życia. Wokół świątyni na zewnątrz umiejscowione są kamienne płyty nagrobne z gmerkami (znaki handlowe średniowiecznych kupców toruńskich).
Źródło informacji: Kanon Krajoznawczy Województwa Kujawsko-Pomorskiego – Toruń 2017
68 wycieczkę z cyklu „60 + z PTTK” zakończyliśmy przy kościele św. Jakuba. Przeszliśmy 5 km.
Następna wycieczka odbędzie się 6 grudnia 2023 roku.
Spotykamy się o godz. 10.00 przy Pomniku Artylerii Polskiej na placu Towarzystwa Miłośników Torunia.
Tematem wycieczki będzie Mokre - dzielnica Torunia.
Długość przejścia wyniesie ok. 5 km.
Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Halina Gwizdalska.
ZAPRASZAMY!!!
Relację przygotowała:
Teresa Karasiewicz – przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej PTTK.