14 czerwca 2023r. - XLV Wycieczka piesza z cyklu „60+z PTTK”.
Temat przewodni 45 wycieczki to „Miasto w mieście", czyli przybliżenie historii jednego z najstarszych i największych zakładów przemysłowych funkcjonujących w strukturze miasta Torunia – Elany.
Spotkaliśmy się przy Lecznicy Citomed, znajdującej się przy ulicy Marii Skłodowskiej- Curie. Na samym początku ciekawostka o Lecznicy Citomed i krótki rys historii przeobrażeń tego miejsca z przychodni zakładowej w nowoczesną lecznicę. To miejsce to także jedna z tras działalności transportu zakładowego. Stąd trzy razy dziennie wyruszał samochód dowożący i przywożący pracowników do i z zakładowej oczyszczalni ścieków.
Następnym obiektem na trasie naszej wędrówki był obiekt biurowy, ogromny dwupiętrowy budynek, w którym w latach świetności firmy pracowało nawet 9 dyrektorów. W budynku tym mieściły się także biura księgowości, finansowe, personalne itp.
Po wejściu na teren zakładu przemieszczaliśmy się uliczkami obiektu, który w latach szczytu zajmował 200 hektarów ziemi i zatrudniał 7,5 tyś. pracowników. W latach 60. XX wieku wzrost liczby ludności na świecie pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na artykuły, nie tylko rolnicze, ale i przemysłowe. Przemysł zaczyna coraz bardziej odczuwać brak dostatecznej ilości surowców naturalnych. W zaspakajaniu tych potrzeb olbrzymi udział zdobywa chemia wyposażona w zdobycze najnowszej technologii. Substytuty chemiczne surowców naturalnych, zwłaszcza dla przemysłu włókienniczego, mają zasadnicze znaczenie i korzystnie wpływają na kształtowanie się bilansu handlowego. W tak sprzyjającej atmosferze i dużej dynamice rozwoju przemysłu chemicznego zapada decyzja budowy Zakładów Włókien Poliestrowych w Toruniu. O lokalizacji przesądziły między innymi nadwyżka siły roboczej oraz zaplecze naukowo-techniczne (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, szkoły techniczne średnie). Budowę zakładu rozpoczęto w 1961 roku, a uruchomienie produkcji nastąpiło w 1963 roku. W grudniu 1963 roku uzyskano pierwsze kilogramy włókna ciętego zwanego elaną, w oparciu o licencję angielskiej firmy Imperial Chemical Industries. Równocześnie z budową zakładu rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego dla jego pracowników, przedszkola, przychodni lekarskiej, a w czasach późniejszych także basenu pływackiego. W pierwszym roku produkcja elany wynosiła 3025 ton. W miarę oddawania do użytku nowych obiektów produkcyjnych rosła wielkość i urozmaicał się asortyment produkcji włókna. Tak więc, po oddaniu w lipcu 1967 roku dwóch ciągów produkcyjnych jedwabiu poliestrowego „torlenu", rozpoczęto produkcję tego poszukiwanego na rynkach rodzaju włókna. I jeszcze w tym roku kraj otrzymał pierwsze 300 ton tego włókna. Włókno poliestrowe jest produktem syntezy pochodnych ropy naftowej. Podstawowym surowcem jest ester metylowy kwasu tereftalowego zwanego w skrócie DMT . Duży przyrost produkcji wiązał się z koniecznością zabezpieczenia odpowiedniej ilości tego surowca. W związku z tą sytuacją w grudniu 1966r. podjęto uchwałę o budowie wytwórni DMT. Budowę rozpoczęto w 1967 roku. Wytwórnia ta rozpoczęła produkcję z początkiem 1971 roku. Włókna poliestrowe, ze względu na wyjątkowo korzystne właściwości użytkowe, znajdowało szerokie zastosowanie. Włókna te stosowano do wyrobu dzianin i tkanin (bluzki, krawaty, bielizna, koszule męskie, skarpety, swetry). Używa się ich także do wyrobu nici do szycia, firan, protez, naczyń krwionośnych, materiałów namiotowych, pasów napędowych, przenośników taśmowych oraz materiałów filtracyjnych i węży p. poż,. Włókna cięte stosuje się w postaci czystej oraz w mieszankach z włóknami naturalnymi i sztucznymi do wyrobu materiałów odzieżowych, przeciwdeszczowych, dekoracyjnych, obiciowych, a także do wyrobu dywanów i skór syntetycznych.
Równocześnie z budową zakładu realizowano inwestycje socjalno-bytowe. W początkowej fazie zakład dysponował następującymi obiektami socjalnymi:
- osiedle zakładowe obejmujące: osiem bloków mieszkalnych w tym jeden wieżowiec 10-piętrowy,
- hotel robotniczy na 100 miejsc,
- stołówka zakładowa,
- dwa ośrodki wypoczynkowe na 400 miejsc, w tym jeden nad morzem na 290 miejsc,
- dwa przedszkola zakładowe
- ośrodek kolonijny w Wejherowie,
- zakład lecznictwa zapobiegawczego sprawujący opiekę nad całą załogą.
Na lata 1972- 76 program rozbudowy przewidywał budowę trzeciego przedszkola, żłobka, ośrodka wczasów niedzielnych, hali sportowej z basenem kąpielowym krytym, stołówki zakładowej, hotelu robotniczego oraz rozbudowę istniejącej bazy.
W 1993 roku zakład przekształcił się w jednoosobową spółkę skarbu państwa. W 2001 roku nowymi akcjonariuszami „Elany" zostały Zakłady Chemiczne i Tworzyw Sztucznych Boryszew i Huta Oława. Od 2004 roku jedynym właścicielem „Elany" jest firma Borysz, którego toruński zakład stał się oddziałem.
W budynkach, w których firma nie prowadzi już działalności produkcyjnej, swoją siedzibę znalazło 300 podmiotów gospodarczych różnego typu.
W 2014 roku miasto przejęło kilka ważnych dróg na terenie zakładu, m.in. obecną ulicę Szymańskiego. Ma to na celu skomunikowanie tego terenu z miastem, a tym samym ewentualne przyciągnięcie inwestorów, którzy chcieliby zacząć działać na terenie Elany.
Obecnie Elana oferuje włókna przetwarzane w wełniarskim systemie
półczesankowym i czesankowym, włókna przeznaczone na włókniny, formowane metodą chemiczną, termiczną igłową oraz włókna przetwarzane na materiał wypełniający do produkcji kołder, poduszek, śpiworów i zabawek.
Oficjalne zakończenie wycieczki było przy bramie wjazdowej do Elany
na tak zwanej „wadze". Stamtąd rześkim krokiem pomaszerowaliśmy na pętlę tramwajową, skąd środkami komunikacji miejskiej udaliśmy się do swoich domów.
Następna wyprawa 21 czerwca 2023 roku. Spotkamy się o godz. 10.00 na przystanku MZK przy ulicy Szubińskiej (końcowy przystanek autobusowy MZK). Dojazd autobusem MZK nr 10 godz 9:33 z pl. Rapackiego. Celem wycieczki będą sekrety lewobrzeżnego Torunia. Trasa piesza powyżej 5 km.
Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Halina Gwizdalska
ZAPRASZAMY!!
Relację przygotowała:
Hanuta Gorzka – przodownik turystyki pieszej PTTK