24 maja 2023r. - XLII Wycieczka piesza z cyklu „60+z PTTK”
„Dzieje herbu Torunia” to temat 42 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK”, zorganizowanej przez Komisję Turystyki Pieszej Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu.
Spotkaliśmy się w Parku Pamięci przy ul. Uniwersyteckiej. Po zapoznaniu z planem następnej wycieczki oraz wykonaniu zdjęcia pamiątkowego ruszyliśmy w kierunku centrum miasta. Prowadząca, Teresa Karasiewicz, nawiązała do tematu wyprawy sprzed tygodnia i przedstawiła dzieje herbu naszego miasta.
Fazy rozwojowe Torunia omówione na poprzedniej naszej wycieczce:
- pierwotna lokacja Torunia – 28 grudnia 1233r. – Stary Toruń
- translokacja Torunia – 1236r. – obecne miejsce
- budowa zamku krzyżackiego – lata 50. XIII wieku.
Kolejną fazą rozwojową Torunia po jego translokacji i zbudowaniu zamku krzyżackiego było założenie w 1264 roku Nowego Miasta. Założenie nowego Miasta dawało Krzyżakom możliwość uzyskania dodatkowych dochodów. Przywilej lokacyjny przyznawał Nowemu Miastu Toruniowi podobne wolności, jakie posiadało Stare Miasto, z wyjątkiem budowania domu handlowego (sukiennice) oraz ław rzeźnickich.
Nieodłącznym znakiem każdego miasta jest herb miejski, czyli godło rozpoznawcze i własnościowe. Herb Torunia niemal od początku towarzyszy miastu w jego historycznej drodze.
Najstarszym źródłem mówiącym o herbie Torunia są pieczęcie. Dzięki nim wizerunek herbu utrwalał się nie tylko w świadomości obywateli miasta, ale również wszędzie tam, gdzie docierały dokumenty i listy z miejskiej kancelarii, a także towary znakowane herbem.
Już w XIII wieku władze Starego Miasta Torunia używały jednocześnie trzech różnych znaków napieczętnych. Własną pieczęć herbową miało również Nowe miasto.
Pieczęcie Starego Miasta Torunia:
- majestatyczna przedstawiała Madonnę z Dzieciątkiem (nazywana pieczęcią maryjną). Pieczęć przedstawiała wie okrągłe baszty z bramą pośrodku, w której na tronie siedzi Madonna z Dzieciątkiem. Pieczęć tę wyciśnięto przy dokumencie traktatu pokojowego miedzy Zakonem a Polską w 1411 roku w Toruniu. W otoku pieczęci znajduje się napis w języku łacińskim - „pieczęć mieszczan Torunia”.
- pieczęć wielka – św. Jana Chrzciciela, patrona Starego Miasta (nazywana pieczęcią świętojańską). Przedstawia odzianego w skórę brodatego świętego z aureolą, który stoi między dwoma drzewami: dębem i wiązem lub klonem. Używana również na ważnych dokumentach (np. II Pokój Toruński, traktat zawarty w 1466r. w Toruniu). Napis w otoku po łacinie – „pieczęć sekretna mieszczan w Toruniu”.
- pieczęć używana najczęściej np. do korespondencji. Zawierała wizerunek miejskiego muru obronnego z trzema blankami i bramą.
Ostatnia pieczęć miała największy wpływ na ostateczne ukształtowanie się w XIV wieku herbu Starego Miasta Torunia. Wyobrażał on na białym tle czerwone mury z trzema blankowanymi basztami i bramą ze złotymi wrotami otwartymi na oścież. W czarnym tle bramy zaznaczono opuszczoną do połowy srebrną bronę.
Również Nowe Miasto Toruń, od początku swojego istnienia aż do końca samodzielnego bytu, miało odrębne pieczęcie. Jedna z najstarszych pieczęci wyobraża strażnicę wojskową zbudowaną z belek, ze spiczastym gontowym dachem, zakończonym, podobnie jak dwie małe wieżyczki po jego bokach, gałkami. U podstawy dachu są blanki, po bokach wieży tarcze krzyżackie, a nad nimi gwiazdy. Wyobrażenie napieczętne Nowego Miasta Torunia było zarazem jego herbem.
Po złączeniu Starego i Nowego Miasta herbem Torunia był mur miejski z trzema blankowanymi basztami i bramą pośrodku.
Od XV wieku nieodłącznym elementem herbu Torunia został anioł. Postać anioła jest figurą heraldyczną, symbolizować miała opiekę boską nad miastem w czasie długiej i ciężkiej wojny. Podtrzymywał on tarczę, na której ukazano miejski mur obronny z półotwartą bramą – otwartą dla przyjaciół, a zamkniętą dla wrogów. Brama symbolizowała samo miasto Toruń, stanowiące „klucz” do Prus Królewskich: 3 baszty zaś – 3 najważniejsze budowle miejskie: ratusz – ośrodek władzy, kościół – Dom Boży, dom mieszkalny – rodzinne gniazdo.
Anioł strzegł bram miasta aż do II rozbioru Polski (1793r.). Prusacy zastąpili go czarnym orłem. Po raz drugi zniknął z herbu w 1939 roku, gdy do Polski wkroczyli Niemcy. Zniknął na 50 lat, gdyż w okresie Polski Ludowej władze kraju nie pozwoliły na umieszczenie anioła w herbie. Powrócił na początku lat 90. XX wieku. Od 1992 roku obowiązuje nowe wyobrażenie herbu miasta Torunia.
Od najwcześniejszych lat herb miasta służył jako znak rozpoznawczy i firmowy, był godłem umieszczanym zarówno na budynkach instytucji miejskich, jak i domach prywatnych, na ekslibrisach, winietach i filigranach. Pod jego wyobrażeniem w potrzebach wojennych stawali mieszczanie i zaciężni, a w czasie pokoju codzienną służbę pełniła milicja miejska. Funkcjonował również i służy jeszcze dzisiaj jako motyw zdobniczy.
Naszym dzisiejszym zadaniem było odnalezienie herbów umieszczonych na 10 wybranych budynkach. Korzystaliśmy z planu miasta, na którym dodatkowo zaznaczone były domy z herbami. Należało połączyć herb z właściwym budynkiem. Poznaliśmy również historię tych domów.
Na zakończenie wycieczki udaliśmy się do Muzeum Okręgowego w Ratuszu na ekspozycję prezentującą historię i rzemiosło artystyczne lat 1233-1793, aby tam również poszukać herbu naszego miasta.
Na tym zakończyliśmy XLII wycieczkę pieszo-krajoznawczą „60+ z PTTK”. Przeszliśmy tylko 3 kilometry, ale pokonaliśmy tę trasę z wielkim zaangażowaniem!!!
INFORMACJE DOTYCZĄCE HERBU TORUNIA ZOSTAŁY PRZYGOTOWANE W OPARCIU O POZYCJĘ KSIĄŻKOWĄ:
- Herb, pieczęcie i barwy Torunia – Karola Ciesielska
Następna wyprawa 31 maja 2023 roku. Spotykamy się o godz. 10.00 przy ul. Gagarina, przystanek tramwajowy Od Nowa. Długość trasy pieszej ok. 5 km.
Tematem przewodnim będzie historia wodociągów toruńskich.
Dojazd:
- tramwaj nr 1 – godz. 9.25 – odjazd z pętli przy ul. Olimpijskiej
- autobus nr 34 – godz. 9.25 – odjazd z pętli przy ul. Olimpijskiej
Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK
Teresa Karasiewicz
ZAPRASZAMY!!!
Relację przygotowała:
Teresa Karasiewicz - przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej OM PTTK
Zdjęcia: T. Karasiewicz