17 maja  2023r. - XLI  Wycieczka piesza z cyklu „60+z PTTK”

       

         „Pierwotna lokacja Torunia” to temat 41 wycieczki pieszo-krajoznawczej z cyklu „60+ z PTTK”, zorganizowanej przez Komisję Turystyki Pieszej Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu.

            Spotkaliśmy się w Porcie Drzewnym, skąd drogą przy ogrodach działkowych oraz duktem leśnym ruszyliśmy do Przysieka. Historia Przysieka sięga średniowiecza – osada należała do komturstwa toruńskiego. W 1346r. mistrz krzyżacki Henryk Dusemer uposażył nią kościół w Starym Toruniu. W 1457r. wieś została nadana przez króla Kazimierza Jagiellończyka Toruniowi, a przez następne kilkaset lat przeżywała swój złoty okres, pełniąc rolę ważnego ośrodka przemysłowego. Pierwsze wzmianki o istnieniu tu miejskiego folwarku pochodzą z roku 1558. Gospodarstwo posiadało ziemię orną, dwa ogrody, łąki i pastwiska, na których wypasała się duża liczba owiec. W czasie, kiedy zarządcą Przysieka był burmistrz Torunia Henryk Stroband, pobudowano tu dwór oraz zabudowania gospodarskie. W roku 1608 powstał browar, słynący z doskonałego piwa, oraz gorzelnia. Przynosiły one znaczne zyski miastu, podobnie jak działający tutaj młyn. Osada zaczęła podupadać po wojnach polsko-szwedzkich, dzieła zniszczenia dopełniły pożary miejscowości. W XIX w. zlikwidowano gorzelnię, browar upadł, a majątek przeszedł w ręce prywatne. W tym okresie nowi właściciele – Neumanowie – rozbudowali dwór z 1793r., a około 1892r. założyli 6-hektarowy dworski park krajobrazowy. Dworek utrzymany jest w stylu eklektycznym, z pozostałościami cech manierystycznych (m.in. zdobnictwo szczytów). W parku rośnie wiele rzadkich gatunków drzew, m.in. choina kanadyjska, daglezja, dąb czerwony.  W czasie spaceru po parku podworskim podziwialiśmy fontannę umieszczoną w małym stawie oraz kamienną ławeczkę. Pomiędzy parkiem a pałacem umieszczony jest symboliczny krzyż, na którym zostały wyryte nazwiska z rodzin Neumannów, Grimmów i Grundtmannów wraz z datami urodzin i śmierci dawnych właścicieli majątku Przysiek. Obok zespołu pałacowo-parkowego znajduje się dawny staw młyński z częściowo zrekonstruowanym młynem pochodzącym z 1725r., a tuż za nim dawny budynek browaru z XVIII, który w 1950 roku uległ spaleniu. Obecnie, w zrekonstruowanych wnętrzach, mieści się ośrodek gastronomiczno-hotelowy „Daglezja”.

W 2002r. dwór i zabudowania folwarczne przekazano Caritas Diecezji Toruńskiej, która utworzyła tutaj bursę akademicką, ośrodek szkoleniowy, Centrum Wolontariatu Caritas Diecezji Toruńskiej im. Jana Pawła II oraz Ośrodek Formacji Diakonów Stałych.

            Drogą gruntową ruszyliśmy w kierunku Starego Torunia do miejsca, gdzie znajduje się pamiątkowy kamień, postawiony tam z okazji 775 rocznicy lokacji Torunia.

 

PONIŻSZA INFORMACJA PRZYGOTOWANA ZOSTAŁA W OPARCIU O POZYCJE KSIĄŻKOWE:

·       Historia Torunia tom I – pod redakcją Mariana Biskupa

·       Atlas historyczny miast polskich tom 1, Prusy Królewskie i Warmia, zeszyt 2 - Toruń – redaktor Antoni Czacharowski

 

Toruń powstał nad charakterystycznym zakolem Wisły, na styku trzech krain historyczno-geograficznych: Kujaw, ziemi chełmińskiej i ziemi dobrzyńskiej. Obecnie miasto usytuowane jest po obu brzegach tej rzeki (poniżej ujścia Drwęcy), we wschodniej części Kotliny Bydgosko-Toruńskiej. Średniowieczny ośrodek miejski założony został na prawym brzegu rzeki, na niewielkiej terasie pradoliny Wisły.

Szlaki handlowe w średniowieczu prowadziły z południa ku północy nad Bałtyk, raczej lewą częścią dorzecza Wisły. Jednak wzrost zainteresowania ziemiami pruskimi leżącymi na północny wschód od dolnej Wisły, zdecydowało o konieczności jej przekroczenia. Wybór miejsca przeprawy padł na odcinek toruński. Zdecydowały o tym względy geograficzne. Dla lokalizacji Torunia, nie bez znaczenia była łatwość dotarcia do Wisły szlakami biegnącymi dolinami pobliskich dopływów: Drwęcy, stanowiącej historyczną granicę pomiędzy ziemią dobrzyńską i chełmińską, oraz niewielkiej rzeki Zielonej, odwadniającej do Wisły północną część Kujaw. Doliną Zielonej przebiegał szlak, uczęszczany przez ludność kujawską już od VII wieku, prowadzący do przeprawy przez Wisłę, z Kujaw do ziemi chełmińskiej. Miejsce przeprawy znajdowało się w pobliżu ujścia Zielonej, naprzeciwko położonej na prawym brzegu Wisły wsi Stary Toruń. Rzeka Zielona, doprowadzając do Wisły rumowisko, powodowała dobre warunki do tworzenia się i przetrwania płycizn i kęp, ułatwiając pokonanie koryta (podobnie jak przy ujściu Drwęcy).

Pogranicze Mazowsza i Kujaw, gdzie usytuowany jest Toruń, leżało na uboczu wymienionych szlaków. Okolice osady Stary Toruń, jak i rejon obecnego miasta, nie odgrywały większej roli w dziejach Kujaw i Mazowsza. Teren ten był we władaniu księcia Konrada Mazowieckiego. Ziemie były narażone na ustawiczne najazdy Prusów, które wzmogły się w odwecie za prowadzoną wśród nich akcję chrystianizacyjną. Gdy kolejne ekspedycje i wyprawy krzyżowe przeciw Prusom (1217, 1220), organizowane przez książąt polskich, nie przyniosły większych sukcesów, Konrad Mazowiecki rozpoczął rozmowy z Krzyżakami. Latem 1231 roku Krzyżacy wraz z wojskami mazowieckimi przeprawili się na drugi brzeg Wisły, gdzie w okolicach dzisiejszej wsi Stary Toruń, wznieśli warownię. Bardzo szybko w jej pobliżu powstała osada o charakterze miejskim. Zapisy w kronikach mówią, że pierwszą „warownią” Krzyżaków była korona starego dębu. Rycerze bardzo szybko zagospodarowali zdobyty teren: usypali wały ziemne, które wzmocnili drewnianą palisadą. W późniejszych latach drewno zamieniono na cegłę, wyrósł też kościół Jana Chrzciciela.

28 grudnia 1233 roku istniejąca w Starym Toruniu osada, wspólnie z podobnym ośrodkiem powstającym w Chełmnie, otrzymała oficjalny dokument lokacyjny, nadający jej mieszkańcom prawo magdeburskie. Założony ośrodek nazwano Toruniem. Nazwa ta może pochodzić od starosłowiańskiego słowa tor oznaczającego utartą drogę, a określenie Toruń oznaczało po prostu osadę przydrożną. Dokumenty lokacyjne wystawili: wielki mistrz zakonu krzyżackiego Herman von Salza i mistrz krajowy Herman von Balk.

Na mocy przywileju lokacyjnego miasto otrzymało m.in. prawo do użytkowania Wisły na odcinku 2 mil w dół rzeki od położonej pod Nieszawą wyspy Liszki. Nadanie krzyżackie przyznawało Toruniowi 5 wysp wiślanych, 100 łanów przeznaczonych na utrzymanie straży miejskiej oraz 44 łany dla kościoła parafialnego. Łącznie całe terytorium miasta miało liczyć 110 łanów, czyli około 18,5 km2. Oprócz tego dokument lokacyjny zagwarantował m.in. prawo do niezależności sądowej, swobodnego i dziedzicznego dzierżawienia ziemi, wolność osobistą oraz samorząd. Zakon zrezygnował również z pobierania wszelkich dodatkowych opłat (z wyjątkiem 1 denara kolońskiego lub 5 denarów chełmińskich i 2 grzywien wosku od każdego dziedzictwa), prawa gościny, a także ustanowił prawo spadkowe, równe dla kobiet i mężczyzn.

Pierwotna lokalizacja Torunia zdeterminowana była przede wszystkim toczoną wówczas przez Krzyżaków wojną z pruskimi Pogezanami (teren dzisiejszej Warmii i Mazur). Dopiero po ich pokonaniu oraz uregulowaniu spraw własnościowych na ziemi chełmińskiej, możliwe stało się wybranie korzystniejszego terenu dla założonego miasta. W 1236 roku dokonano translokacji Torunia w górę rzeki, na obecnie zajmowane miejsce, zaś główną jej przyczyną było – według kroniki Piotra z Dusburga – ciągłe wylewanie Wisły.

Po zakończeniu wojen na ziemi chełmińskiej Krzyżacy rozpoczęli, obok translokowanego miasta, budowę nowego zamku, do którego niebawem przeniesiono konwent ze Starego Torunia. Po wojnie trzynastoletniej Stary Toruń, jako była posiadłość krzyżacka, wszedł w skład domeny królewskiej. Król Zygmunt Stary w 1514r. nadał Toruniowi wieś Stary Toruń wraz z kościołem i okolicznymi pastwiskami, zobowiązując miasto do odbudowy świątyni. Mieszczanie toruńscy nigdy nie wykonali królewskiego nakazu. Budynki pokrzyżackie oraz opustoszały kościół, popadły w ruinę. Brzeg, na którym wznosiły się zabudowania, podmywała Wisła, przyspieszając proces niszczenia. Mimo to ruiny pokrzyżackie w Starym Toruniu jeszcze w XVII i XVIII wieku rozciągały się na długość 200 m wzdłuż brzegu Wisły. Opisał je dokładnie historyk pruski Krzysztof Hartknoch. Potem wszystko zniknęło z powierzchni ziemi. Otóż w 1786r., w czasie ogromnej powodzi, Wisła w dwóch miejscach przerwała wał przeciwpowodziowy w Starym Toruniu. Po opadnięciu wody okazało się, że ogromny obszar dawnych łąk i pól uprawnych został pokryty bardzo grubą warstwą piasku i mułu rzecznego. Łąki i pola nie nadawały się do dalszego użytku. Uważa się, że to właśnie piaski i muły  z powodzi z 1786r. przykryły grubą warstwą pozostałości po krzyżackim osadnictwie.

Po odpoczynku pod wiatą odwiedziliśmy sklep „Dobre Smaki”. Było co kupować! Jeszcze tylko sesja zdjęciowa bocianów w gniazdach i ruszyliśmy w kierunku Portu Drzewnego.

XLI wycieczkę zakończyliśmy właśnie w Porcie Drzewnym. Przeszliśmy ponad 7 kilometrów. Wycieczka trwała dłużej, ale nam się nie nudziło.

 

Następna wyprawa 24 maja 2023 roku. Spotykamy się o godz. 10.00 w Parku Pamięci przy leszczynach tureckich (przy ul. Uniwersyteckiej). Celem wycieczki będzie herb naszego miasta. Prosimy o zabranie długopisów. Długość trasy pieszej ok. 5 km.

Wycieczkę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK

Teresa Karasiewicz

 

ZAPRASZAMY!!!

Relację przygotowała:

Teresa Karasiewicz - przewodnicząca Komisji Turystyki Pieszej OM PTTK